Ons voedselsysteem produceert meer dan alleen voeding. Het genereert ook verborgen kosten die een zware tol eisen op onze gezondheid, het milieu en de maatschappij. Volgens een diepgaande studie van de FAO lopen deze kosten jaarlijks op tot 12.000 miljard dollar, oftewel meer dan 10% van het wereldwijde BBP. Maar wat betekent dat concreet?
Wat is de ‘echte’ kostprijs van voedsel?
De prijs die we betalen aan de kassa vertelt slechts een deel van het verhaal. De werkelijke kost omvat ook de economische, ecologische, gezondheids- en sociale gevolgen van onze voeding. Denk aan:
- Gezondheidskosten: Welvaartsziekten als hart- en vaatziekten, diabetes en obesitas kosten miljarden aan medische zorg. Ondervoeding leidt tot groeiachterstand en gezondheidsproblemen op lange termijn, wat het risico op armoede vergroot.
- Milieukosten: Voedselproductie vraagt om gigantische hoeveelheden water en landbouwgrond, stoot broeikasgassen uit en veroorzaakt biodiversiteitsverlies en vervuiling.
- Sociale kosten: Om lage prijzen te garanderen, worden lonen gedrukt en arbeidsomstandigheden uitgehold, vooral in ontwikkelingslanden.
Opvallend is dat de gezondheidskosten veruit het zwaarst doorwegen: ze maken 70% uit van de verborgen kosten, vooral door de toename van chronische ziekten. De milieukosten nemen ongeveer 20% van de totale rekening in beslag.
Hoe onze voedingskeuzes de verborgen kosten beïnvloeden
Niet alle voedingsmiddelen hebben dezelfde impact. Dierlijke producten, en dan vooral rood vlees en zuivel, zijn bijzonder belastend door hun hoge ecologische voetafdruk. Veeteelt verbruikt gigantische hoeveelheden water, veroorzaakt methaanuitstoot en draagt bij aan ontbossing. Plantaardige alternatieven hebben doorgaans een lagere impact, al zijn er uitzonderingen. Amandelen en rijst bijvoorbeeld vereisen veel water.
De ongelijkheid van verborgen kosten
De impact van deze verborgen kosten verschilt sterk per land en inkomensniveau. In lage-inkomenslanden bedragen ze gemiddeld 28% van het BBP, tegenover 11% in landen met een gemiddeld inkomen en slechts 8% in rijke landen. Ironisch genoeg zijn het net de kwetsbaarste bevolkingsgroepen die het meest betalen voor een oneerlijk en ongezond voedselsysteem.
Voeding als hefboom voor sociale rechtvaardigheid
Kan een plantaardig dieet bijdragen aan sociale rechtvaardigheid? Absoluut. Voeding speelt een sleutelrol in duurzame ontwikkeling, betaalbaarheid en eerlijke verdeling van hulpbronnen.
Wat als de verborgen kosten verrekend werden?
Als de echte prijs van voeding op de factuur zou staan, zou ons eten drie keer duurder zijn. De campagne “De echte prijs van voeding” van Humundi wijst erop dat €1 aan de kassa neerkomt op €2 aan verborgen kosten. De UNESCO-leerstoel becijferde dat voor elke €100 aan boodschappen, de samenleving nog eens €100-€200 extra betaalt aan gezondheids- en milieuschade.
Duurzaam eten voor iedereen
Een eerlijk voedselsysteem betekent ook dat gezonde en duurzame voeding toegankelijk moet zijn. Momenteel leidt armoede vaak tot een overconsumptie van ultra-bewerkte voeding, niet uit keuze, maar uit noodzaak. Nochtans tonen initiatieven aan dat mensen in precaire situaties juist vragende partij zijn voor lokale en kwaliteitsvolle producten.
Hoe maken we ons voedselsysteem eerlijker?
- Gezondheid, milieu en armoedebestrijding samenbrengen: preventie van obesitas en chronische ziekten combineren met ecologische en sociale doelstellingen.
- Duurzame landbouw stimuleren en machtsonevenwichten in de voedselketen verminderen.
- Gezonde voeding toegankelijker maken, zowel qua prijs als beschikbaarheid.
- Consumenten informeren over de echte impact van hun voedingskeuzes.
- Publieke instellingen laten sturen door hun aankoopbeleid te richten op duurzame en eerlijke producten.
- Sterkere beleidsmaatregelen invoeren om de transitie naar een rechtvaardiger voedselsysteem te versnellen.
Wat kan jij doen?
- Meer plantaardig eten: Peulvruchten, noten en tofu zijn duurzamer dan vlees en zuivel.
- Lokaal en seizoensgebonden kopen: Dit vermindert transportuitstoot en ondersteunt lokale economieën.
- Voedselverspilling tegengaan: Bewust aankopen, correct bewaren en restjes hergebruiken.
- Duurzame landbouw ondersteunen: Kies voor bio of agro-ecologische producten.
- Kopen bij de boer: Korte ketens verminderen de kosten van verwerking en distributie.
De prijs op je kassabon is slechts een fractie van wat ons eten werkelijk kost. Willen we een toekomst waarin gezonde voeding toegankelijk is voor iedereen en onze planeet behouden blijft? Dan is actie nodig. En die begint op ons bord.