Hypertensie, hoge bloeddruk verlagen met het juiste voedingspatroon

Hypertensie, beter bekend als hoge bloeddruk, is één van de meest voorkomende ziekten in geïndustrialiseerde landen. 40 procent van de 25-plussers wordt getroffen door hypertensie, wat een belangrijke risicofactor is voor hart- en vaatziekten. Een vegetarisch of veganistisch voedingspatroon werkt uitermate goed ter voorkoming van hoge bloeddruk. Ook kan het de aandoening zelfs terugdraaien.

Het hart- en vaatstelsel

Het hart- en vaatstelsel is misschien wel het meest belangrijke systeem van ons lichaam. Het zorgt ervoor dat het bloed in staat is om voedingsstoffen, hormonen, zuurstof en andere stoffen door het lichaam te vervoeren naar de cellen en organen die deze nodig hebben. Zo draagt het hart- en vaatstelsel ook bij aan het reguleren, stabiliseren en handhaven van lichaamstemperatuur, pH en homeostase. Bovendien helpt het bij het bestrijden van ziekten. Het hart- en vaatstelsel bestaat uit het bloed, het hart en de bloedvaten. De bloeddruk is één van de belangrijkste parameters wat betreft de gezondheid van ons lichaam en beschrijft de druk van het circulerende bloed op de wanden van de bloedvaten. Een bloeddruk van rond de 120/80 mmHg wordt beschouwd als een gezonde bloeddruk.[1]American Heart Association (2018): Understanding Blood Pressure Readings. Available at: … Continue reading

De systolische en diastolische bloeddruk

De spieractiviteit van het hart kan worden onderverdeeld in twee fasen. In de systolische fase wordt het bloed van de hartkamers in het lichaam en het ademhalingssysteem gepompt. In de diastolische fase vullen de hartkamers zich weer met bloed. Beide fasen kunnen worden gemeten tijdens een bloeddrukmeting. De eerste meting (systolisch) weergeeft de druk die het hart uitoefent wanneer het bloed het lichaam in wordt gepompt. De tweede meting (diastolisch) verwijst naar de druk in de slagaders, tussen de hartslagen in.[2]Sheps, S. G. (2016): Pulse pressure: An indicator of heart health? Mayo Clinic. Available at: … Continue reading

Wat is hypertensie?

Hypertensie is een ander woord voor hoge bloeddruk. Men spreekt officieel van hoge bloeddruk bij een systolische druk (bovendruk) hoger dan 140 mmHg en een diastolische druk (onderdruk) hoger dan 90 mmHg (zie tabel 1). De bloeddruk wordt uitgedrukt in millimeters kwik (mmHg).[3]Lennon, S. L., DellaValle, D. M. et al. (2017): 2015 Evidence analysis library evidence-based nutrition practice guideline for the management of hypertension in adults. J Acad Nutr Diet. … Continue reading Er wordt onderscheid gemaakt tussen primaire (essentiële) en secundaire (symptomatische) hypertensie. Ongeveer 90 procent van alle hypertensie patiënten kampt met primaire hypertensie, wat betekent dat de hoge bloeddruk niet wordt veroorzaakt door een andere onderliggende ziekte. Bij secundaire hypertensie is dit wel het geval.[4]Messerli, F. H., Williams, B. & Ritz, E. (2007): Essential hypertension. Lancet.370(9587):591-603. Available at: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17707755 [14.03.2018]

De mate van hypertensie

Hypertensie kan worden onderverdeeld in twee stadia, welke de ernst van het probleem aantonen (zie tabel 1). Houdt wel rekening met het feit dat de systolische bloeddruk verhoogt naarmate de leeftijd vordert. Zodra je ouder wordt, functioneren de bloedvaten slechter. Als de bloeddrukwaarden boven de 120/80 mmHg rijken en dus verhoogd zijn, is er een groot risico op het ontwikkelen van hypertensie. Wanneer de bloeddruk het punt van 140/90 mmHg bereikt (een systolische druk van minimaal 140 mmHg en een diastolische druk van minimaal 90 mmHg) is er officieel sprake van hoge bloeddruk.[5]Harris, I. & Lipkin, I. J. (1930): High blood pressure and cholesterin. Br Med J. 1(3612): 587–588. Available at: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2313010/pdf/brmedj07485-0011.pdf … Continue reading [6]National Heart, Lung, and Blood Institute (2004):The Seventh Report of the Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure. Available at: … Continue reading

Bloeddrukcategorie Systolische bloeddruk (mmHg) Diastolische bloeddruk (mmHg)
Normaal < 120 en < 80
Verhoogd 120 – 139 of 80 – 89
Eerste stadium hypertensie 140 – 159 of 90 – 99
Tweede stadium hypertensie > 160 of > 100

Tabel 1: Categorisering van bloeddrukniveaus bij volwassenen[7]National Heart, Lung, and Blood Institute (2004):The Seventh Report of the Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure. Available at: … Continue reading

De prevalentie van hypertensie

Hypertensie wordt ook wel de stille moordenaar genoemd, omdat het een ziekte is die zich veelal zonder symptomen langzaamaan ontwikkelt. Wereldwijd kampt vier op de tien volwassenen boven de 25 jaar met arteriële hypertensie, oftewel hoge bloeddruk in de bloedvaten. Volgens de Global Burden of Disease (GBD) studie staat hypertensie op de tweede plaats in het rijtje van risicofactoren voor vroegtijdig overlijden.[8]Campbell, N.R., Khalsa, T. et al. (2016): High blood pressure 2016: why prevention and control are urgent and important. The World Hypertension League, International Society of Hypertension, World … Continue reading De World Hypertension League (WHL) schat dat circa 10 procent van de wereldwijde gezondheidskosten in 2016 te wijten waren aan hypertensie.[9]Campbell, N. R., Khalsa, T. et al. (2016): High blood pressure 2016: why prevention and control are urgent and important. The World Hypertension League, International Society of Hypertension, World … Continue reading In lage- en middeninkomenslanden zouden behandelingen voor hoge bloeddruk elk decennia 4,7 miljoen levens kunnen besparen.[10]Heller, D. J., Kishore, S. P. (2017): Closing the blood pressure gap: an affordable proposal to save lives worldwide. BMJ Glob Heal. BMJ Publishing Group; 2(3):e000429. Available at: … Continue reading

De effecten en symptomen van hypertensie

Het hebben van hypertensie maakt dat je een groter risico loopt op het krijgen van verschillende aandoeningen. Geschat wordt dat het risico op overlijden aan hart- en vaatziekten verdubbelt met elke 20 mmHg stijging van de systolische bloeddruk en elke 10 mmHg stijging van de diastolische bloeddruk. Wanneer de druk oploopt, kunnen slagaderen namelijk worden beschadigd of vernauwd. Dit kan op den duur resulteren in arteriosclerose (aderverkalking). Daarnaast kunnen aneurysma’s (uitstulpingen in de vaatwanden) ontstaan. In het ergste geval scheurt een aneurysma en ontstaat er een inwendige bloeding. Mensen die lijden aan hoge bloeddruk lopen ook meer risico op vasculaire dementie, een beroerte, zenuwschade aan de ogen en erectieproblemen. Hypertensie wordt tevens als één van de meest voorkomende oorzaken van nierfalen gezien. Een hoge bloeddruk kan de kleine bloedvaten van de nieren beschadigen waardoor afvalstoffen niet goed kunnen worden uitgescheiden.[11]Whelton, P. K., Carey, R. M. et al. (2017): 2017 ACC/AHA/AAPA/ABC/ACPM/AGS/APhA/ASH/ASPC/NMA/PCNA guideline for the prevention, detection, evaluation, and management of high blood pressure in adults. … Continue reading [12]Mayo Clinic: High blood pressure dangers: Hypertension’s effects on your body. Available at: … Continue reading

De oorzaken van hypertensie

Voeding en levensstijl zijn van grote invloed op het wel of niet ontwikkelen van hypertensie. Sommige mensen zijn gevoelig voor hoge bloeddruk vanwege genetische factoren of reeds bestaande aandoeningen zoals diabetes type 2 en nierziekten. Externe factoren die de kans op hypertensie vergroten, zijn onder andere roken, alcohol en een dieet dat veel zout en verzadigd vet bevat. Daarentegen werken lichaamsbeweging, een gezond gewicht en een voedingspatroon dat rijk is aan kalium bloeddrukverlagend. Door gezond te leven kun je dus voorkomen dat hypertensie optreedt. Bovendien kun je op deze manier een huidige hoge bloeddruk verlagen.

Hypertensie en dierlijke voeding

Verschillende studies tonen een verband tussen de consumptie van rood vlees en hypertensie.[13]Austin J Pulm Respir Med (2015): Does Red Meat Metabolism Induce Hypertension? Available at: http://austinpublishinggroup.com/pulmonary-respiratory-medicine/fulltext/ajprm-v2-id1019.php [14.03.2018] [14]Ophir, O., Peer, G., Gilad, J., Blum, M., Aviram, A. (1983): Low blood pressure in vegetarians: The possible role of potassium. Am J Clin Nutr. 37(5):755-62. Available at: … Continue reading Daarnaast is gebleken dat voedingsmiddelen met een hoog gehalte aan verzadigd vet, natrium/zout en cholesterol ook van negatieve invloed zijn op de bloeddruk. Cholesterol kan zich ophopen in de vaatwanden, wat deze steeds minder flexibel maakt.[15]Schorling, E., Niebuhr, D., Kroke, A. (2017): Cost-effectiveness of salt reduction to prevent hypertension and CVD: a systematic review. Public Health Nutr;20(11):1993–2003. Available at: … Continue reading [16]Harris, I. & Lipkin, I. J. (1930): High blood pressure and cholesterin. Br Med J. 1(3612): 587–588. Available at: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2313010/pdf/brmedj07485-0011.pdf … Continue reading Bewerkte, dierlijke voedingsmiddelen en kant-en-klaar maaltijden zijn vaak rijk aan vet, zout en cholesterol.

Vegetariërs en veganisten hebben een kleinere kans op hypertensie

Uit verschillende studies blijkt dat veganisten gemiddeld genomen een lagere bloeddruk hebben dan mensen die vlees eten.[17]Yokoyama, Y., Nishimura, K., Barnard, N. D., Takegami, M., Watanabe, M. et al. (2014): Vegetarian diets and blood pressure: a meta-analysis. JAMA Intern Med. 174(4):577-87. doi: … Continue reading Uit een aantal onderzoeken kwam naar voren dat een hoge kaliuminname (kalium is een mineraal dat veel aanwezig is in een gezond vegetarisch of veganistisch voedingspatroon) een hoge bloeddruk verlaagt.[18]Aburto, N. J., Hanson, S., Gutierrez, H., Hooper, L., Elliott, P., Cappuccio, F. P. (2013): Effect of increased potassium intake on cardiovascular risk factors and disease: systematic review and … Continue reading Bronnen van kalium zijn fruit, groenten en noten.[19]Rizzo, N.S., Jaceldo-Siegl, K., Sabate, J., Fraser, G. E. (2013):: Nutrient profiles of vegetarian and nonvegetarian dietary patterns. J Acad Nutr Diet. 113(12):1610–9. Available at: … Continue reading Kalium verbetert de functie van de bloedvaten, mede omdat de voedingsstof een positief effect heeft op natrium.[20]McDonough, A. A., Nguyen, M. T. (2012): How does potassium supplementation lower blood pressure? Am J Physiol Physiol. American Physiological Society; 302(9):F1224-5. Available at: … Continue reading Twee andere voedingsstoffen die van positieve invloed zijn op hypertensie zijn magnesium en calcium. Beiden vinden we onder andere in boerenkool, venkel en spinazie. Zaden en noten (hennepzaad, pompoenpitten, zonnebloempitten et cetera) bevatten nog veel meer magnesium dan groenten doen.[21]Houston, M. (2011): The role of magnesium in hypertension and cardiovascular disease. J Clin Hypertens (Greenwich). 13(11):843-7. doi: 10.1111/j.1751-7176.2011.00538.x. Epub 2011 Sep 26. Available … Continue reading [22]Simonetti, G. & Mohaupt, M. (2007): Calcium and blood pressure. Ther Umsch. 64(5):249-52. Available at: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17685082 [14.03.2018] [23]U.S. Department of Agriculture, Agricultural Research Service (2018): USDA Branded Food Products Database . Nutrient Data Laboratory Home Page, Available at: http://ndb.nal.usda.gov [14.03.2018]

Lijnzaad, lijnzaadolie en raapzaadolie werken vanwege de aanwezigheid van alfa-linoleenzuur ook bloeddrukverlagend. Alfa-linoleenzuur is een meervoudig onverzadigd omega-3 vetzuur dat net zoals alle andere onverzadigde vetzuren een vaatverwijdend effect heeft.[24]Rodriguez-Leyva, D., Bassett, C. M. C., McCullough, R. & Pierce, G. N. (2010):The cardiovascular effects of flaxseed and its omega-3 fatty acid, alpha-linolenic acid. Can J Cardiol. 26(9): … Continue reading [25]M. B. Schulze und H. Boeing: Fettzufuhr und Prävention der Hypertonie. Available at: https://www.dge.de/fileadmin/public/doc/ws/ll-fett/v2/07-Hypertonie-DGE-Leitlinie-Fett-2015.pdf [14.03.2018] Studies wijzen uit dat elke 2,8 procent aan calorieën die middels plantaardige eiwitten wordt geconsumeerd, gepaard gaat met een verminderde systolische bloeddruk (-2,14 mmHg) en een verminderde diastolische bloeddruk (-1,35 mmHg).[26]Elliott, P., Stamler, J., Dyer, A. R., Appel, L., Dennis, B., Kesteloot, H. et al. (2006): Association between protein intake and blood pressure: the INTERMAP Study. Arch Intern Med. 166(1):79. … Continue reading

Mensen die geen vlees en andere dierlijke producten consumeren, hebben meestal een gezond lichaamsgewicht, zijn vaak lichamelijk actief en volgen een gevarieerd dieet dat groenten en fruit bevat.[27]Tonstad, S., Butler, T., Yan, R. & Fraser, G. E. (2009): Type of vegetarian diet, body weight, and prevalence of type 2 diabetes. Diabetes Care. American Diabetes Association. ;32(5):791-6. doi: … Continue reading Met een vegetarische of veganistische levensstijl kun je hypertensie daarom voorkomen én behandelen.[28]Alexander, S., Ostfeld, R. J., Allen, K. & Williams, K. A. (2017): A plant-based diet and hypertension. J Geriatr Cardiol. 14(5): 327–330. doi: 10.11909/j.issn.1671-5411.2017.05.014. Available … Continue reading

Tips van ProVeg voor het voorkomen en behandelen van hypertensie

Hypertensie kan worden voorkomen en worden teruggedraaid met behulp van een gezond voedingspatroon en een gezonde levensstijl.

  • Consumeer veel groenten en fruit. Met name de soorten die veel kalium en magnesium bevatten.
  • Verkies plantaardige eiwitten boven dierlijke eiwitten.
  • Verminder de inname van verzadigde vetzuren en cholesterol en kies vaker voor voedingsmiddelen die rijk zijn aan onverzadigde vetzuren.
  • Maak de overstap naar een plantaardig voedingspatroon.
  • Verminder het gebruik van zout.
  • Vermijd sigaretten en alcohol zo veel mogelijk.
  • Behoud of bereik een gezond gewicht.
  • Zorg voor voldoende lichaamsbeweging

Indien aanpassingen in het voedingspatroon en de levensstijl niet helpen of niet verder mogelijk zijn, moet medicatie door een dokter worden voorgeschreven.[29]National Heart, Lung, and Blood Institute (2004):The Seventh Report of the Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure. Available at: … Continue reading

Pro Health

Dit zijn algemene aanbevelingen voor wie meer plantaardig wil eten. Maak je je zorgen over het combineren van plantaardig eten met een voedselallergie, beperkend dieet of andere omstandigheden die invloed hebben op jouw voedingsbehoeften, ga dan als eerste in gesprek met een huisarts of diëtist. In dit overzicht vind je een aantal suggesties voor professionals met ervaring op het gebied van plantaardige voeding. Kijk altijd samen met een gezondheidsexpert naar nodige supplementen en stop nooit met voorgeschreven medicatie zonder dit vooraf te bespreken met jouw huisarts.

References

References
1 American Heart Association (2018): Understanding Blood Pressure Readings. Available at: http://www.heart.org/HEARTORG/Conditions/HighBloodPressure/KnowYourNumbers/Understanding-Blood-Pressure-Readings_UCM_301764_Article.jsp#.WrqIdHzfPIU [14.03.2018]
2 Sheps, S. G. (2016): Pulse pressure: An indicator of heart health? Mayo Clinic. Available at: https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/high-blood-pressure/expert-answers/pulse-pressure/faq-20058189 [14.03.2018]
3 Lennon, S. L., DellaValle, D. M. et al. (2017): 2015 Evidence analysis library evidence-based nutrition practice guideline for the management of hypertension in adults. J Acad Nutr Diet. 117(9):1445–1458.e17. Available at: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28578899 [14.03.2018]
4 Messerli, F. H., Williams, B. & Ritz, E. (2007): Essential hypertension. Lancet.370(9587):591-603. Available at: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17707755 [14.03.2018]
5, 16 Harris, I. & Lipkin, I. J. (1930): High blood pressure and cholesterin. Br Med J. 1(3612): 587–588. Available at: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2313010/pdf/brmedj07485-0011.pdf [14.03.2018]
6, 29 National Heart, Lung, and Blood Institute (2004):The Seventh Report of the Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure. Available at: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK9633/ [14.03.2018]
7 National Heart, Lung, and Blood Institute (2004):The Seventh Report of the Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure. Available at: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK9633/table/A32/?report=objectonly [14.03.2018]
8 Campbell, N.R., Khalsa, T. et al. (2016): High blood pressure 2016: why prevention and control are urgent and important. The World Hypertension League, International Society of Hypertension, World Stroke Organization, International Diabetes Foundation, International Council of Cardiovascular Prevention and Rehabilitation, International Society of Nephrology. J Clin Hypertens. 18(8):714–7. Available at: http://doi.wiley.com/10.1111/jch.12840 [14.03.2018]
9 Campbell, N. R., Khalsa, T. et al. (2016): High blood pressure 2016: why prevention and control are urgent and important. The World Hypertension League, International Society of Hypertension, World Stroke Organization, International Diabetes Foundation, International Council of Cardiovascular Prevention and Rehabilitation, International Society of Nephrology. J Clin Hypertens. 18(8):714–7. Available at: http://doi.wiley.com/10.1111/jch.12840 [14.03.2018]
10 Heller, D. J., Kishore, S. P. (2017): Closing the blood pressure gap: an affordable proposal to save lives worldwide. BMJ Glob Heal. BMJ Publishing Group; 2(3):e000429. Available at: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29018587 [14.03.2018]
11 Whelton, P. K., Carey, R. M. et al. (2017): 2017 ACC/AHA/AAPA/ABC/ACPM/AGS/APhA/ASH/ASPC/NMA/PCNA guideline for the prevention, detection, evaluation, and management of high blood pressure in adults. A report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Clinical Pr. Hypertension.HYP.0000000000000066. Available at: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29133354 [14.03.2018]
12 Mayo Clinic: High blood pressure dangers: Hypertension’s effects on your body. Available at: https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/high-blood-pressure/in-depth/high-blood-pressure/art-20045868 [14.03.2018]
13 Austin J Pulm Respir Med (2015): Does Red Meat Metabolism Induce Hypertension? Available at: http://austinpublishinggroup.com/pulmonary-respiratory-medicine/fulltext/ajprm-v2-id1019.php [14.03.2018]
14 Ophir, O., Peer, G., Gilad, J., Blum, M., Aviram, A. (1983): Low blood pressure in vegetarians: The possible role of potassium. Am J Clin Nutr. 37(5):755-62. Available at: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/6846214 [14.03.2018]
15 Schorling, E., Niebuhr, D., Kroke, A. (2017): Cost-effectiveness of salt reduction to prevent hypertension and CVD: a systematic review. Public Health Nutr;20(11):1993–2003. Available at: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28487006 [14.03.2018]
17 Yokoyama, Y., Nishimura, K., Barnard, N. D., Takegami, M., Watanabe, M. et al. (2014): Vegetarian diets and blood pressure: a meta-analysis. JAMA Intern Med. 174(4):577-87. doi: 10.1001/jamainternmed.2013.14547. Available at: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24566947 [14.03.2018]
18 Aburto, N. J., Hanson, S., Gutierrez, H., Hooper, L., Elliott, P., Cappuccio, F. P. (2013): Effect of increased potassium intake on cardiovascular risk factors and disease: systematic review and meta-analyses. BMJ. 346:f1378. Available at: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23558164 [14.03.2018]
19 Rizzo, N.S., Jaceldo-Siegl, K., Sabate, J., Fraser, G. E. (2013):: Nutrient profiles of vegetarian and nonvegetarian dietary patterns. J Acad Nutr Diet. 113(12):1610–9. Available at: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23988511 [14.03.2018]
20 McDonough, A. A., Nguyen, M. T. (2012): How does potassium supplementation lower blood pressure? Am J Physiol Physiol. American Physiological Society; 302(9):F1224-5. Available at: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3362178/ [14.03.2018]
21 Houston, M. (2011): The role of magnesium in hypertension and cardiovascular disease. J Clin Hypertens (Greenwich). 13(11):843-7. doi: 10.1111/j.1751-7176.2011.00538.x. Epub 2011 Sep 26. Available at: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22051430 [14.03.2018]
22 Simonetti, G. & Mohaupt, M. (2007): Calcium and blood pressure. Ther Umsch. 64(5):249-52. Available at: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17685082 [14.03.2018]
23 U.S. Department of Agriculture, Agricultural Research Service (2018): USDA Branded Food Products Database . Nutrient Data Laboratory Home Page, Available at: http://ndb.nal.usda.gov [14.03.2018]
24 Rodriguez-Leyva, D., Bassett, C. M. C., McCullough, R. & Pierce, G. N. (2010):The cardiovascular effects of flaxseed and its omega-3 fatty acid, alpha-linolenic acid. Can J Cardiol. 26(9): 489–496.
Available at: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2989356/ [14.03.2018]
25 M. B. Schulze und H. Boeing: Fettzufuhr und Prävention der Hypertonie. Available at: https://www.dge.de/fileadmin/public/doc/ws/ll-fett/v2/07-Hypertonie-DGE-Leitlinie-Fett-2015.pdf [14.03.2018]
26 Elliott, P., Stamler, J., Dyer, A. R., Appel, L., Dennis, B., Kesteloot, H. et al. (2006): Association between protein intake and blood pressure: the INTERMAP Study. Arch Intern Med. 166(1):79. Available at: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16401814 [14.03.2018]
27 Tonstad, S., Butler, T., Yan, R. & Fraser, G. E. (2009): Type of vegetarian diet, body weight, and prevalence of type 2 diabetes. Diabetes Care. American Diabetes Association. ;32(5):791-6. doi: 10.2337/dc08-1886. Epub 2009 Apr 7. Available at: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19351712 [14.03.2018]
28 Alexander, S., Ostfeld, R. J., Allen, K. & Williams, K. A. (2017): A plant-based diet and hypertension. J Geriatr Cardiol. 14(5): 327–330. doi: 10.11909/j.issn.1671-5411.2017.05.014. Available at: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5466938/ [14.03.2018]

Last updated: 29.03.2018

Probeer de Veggie Challenge

Top