Melk wordt bij veel Nederlanders met de paplepel ingegoten. Het zou de botten sterker maken en beschermen tegen botontkalking (osteoporose). Maar is melk wel zo gezond? Onderzoek toont aan dat dit wellicht niet het geval is: er zijn weinig aanwijzingen dat het consumeren van zuivel de botten beschermt [1].

De inname van een bepaalde hoeveelheid calcium is zeker nodig voor gezonde botten, maar dit kun je beter uit plantaardige producten halen. Daarnaast blijkt dat het eten van meer groente en fruit de kans op osteoporose ook al verlaagt. Of melk gezond is voor ons mensen kunnen we dus in twijfel trekken, maar er blijkt nog veel meer mis te zijn met onze koemelk.

 

Melk gezond? De fabeltjes op een rijtje

Een ander fabeltje is dat onze melk natuurlijk is. Onze melk komt dan over het algemeen wel van de koe, maar de kunstmatige inseminatie die toegepast moet worden, zodat de koeien zwanger worden (omdat ze anders geen melk produceren) zorgt ervoor dat er eigenlijk weinig natuurlijks aan is. Voordat de melk in de schappen belandt, gaan er ook nog een reeks bewerkingen aan vooraf. Om de bacteriën te doden wordt het gepasteuriseerd. In Nederland wordt halfvolle melk het meest gedronken. Bij deze melk wordt een deel van het vet verwijderd. Andere zuivelproducten als lactosevrije koemelk, roomboters, kwarken en kazen zijn nog verder bewerkt. Bovendien wordt aan veel zuivelproducten extra calcium en vitamine D toegevoegd.

Er zijn ook geen zoogdieren waarvan de volwassen dieren nog melk van de moeder drinken. De moedermelk van een diersoort is speciaal gericht op het voeden van een jong van de eigen soort. Voor kinderen is het daarom niet noodzakelijk om na het over gaan op andere voeding ook melk te blijven drinken. Dat koemelk bij opgroeiende kinderen hoort, is dan ook een fabeltje. Er zijn zelfs aanwijzingen dat het drinken van veel koemelk tijdens de zwangerschap een hogere kans op ziekten als diabetes en obesitas kan geven voor het kind [2].

Melk gezond voor dieren en milieu?

Het links laten liggen van melk gaat ook gepaard met voordelen op het gebied van milieu. De negatieve effecten van het eten van het vlees van dieren op het milieu zijn bij velen inmiddels bekend. De algemene kennis over de impact van het gebruik van koemelk op het milieu is wat minder. Melkkoeien stoten echter dezelfde broeikasgassen uit als de koeien waarvan we het vlees eten. Bovendien zijn de gassen die koeien uitstoten extra schadelijk voor het milieu. Via maag en darm stoten koeien methaangas uit en via de mest van koeien komt vaak lachgas vrij. Waar methaan ongeveer 20 keer schadelijker is dan CO_2, is lachgas maar liefst 300 keer schadelijker. Door koemelk en andere zuivelproducten te eten en drinken, dragen we dus enorm bij aan de opwarming van de aarde. Het gebruik van plantaardige melk zou hierdoor de uitstoot van broeikasgassen enorm verminderen. Als we met z’n allen in plaats van koemelk sojamelk zouden consumeren zou dat voor 50% minder uitstoot zorgen. Melkvee is verantwoordelijk voor ongeveer 22% van de CO2 uitstoot afkomstig van de veehouderij [3].

Naast het verminderen van broeikasgassen zorgt plantaardige melk ook voor veel minder waterverbruik. Voor de productie van 1 liter koemelk is bijvoorbeeld 500 liter water nodig. Voor 1 liter sojamelk is dat maar de helft. Omdat voor 1 kilo kaas ongeveer 10 liter melk nodig is, kun je wel nagaan hoeveel liter water een kilo kaas vereist.

Het voer dat onze melkkoeien eten komt over vaak uit Zuid-Amerika. Daar worden regenwouden gekapt, zodat er soja kan worden verbouwd. Een groot deel van de dagelijkse 70 kilo voedsel voor elke koe bestaat uit deze soja. Door geen melk te drinken of zuivelproducten te consumeren voorkom je dus dat deze prachtige natuurlandschappen verdwijnen.

8000 kilo melk

Maar niet alleen worden negatieve gevolgen voor het milieu beperkt. Als je geen melk drinkt, bespaar je bovendien een hoop dieren veel leed. Momenteel produceert een Nederlandse koe gemiddeld meer dan 8000 kilo melk per jaar. Deze hoeveelheden zijn enorm gestegen door de ontwikkeling van de bio-industrie [4]. Niet alleen kost het produceren van zoveel melk enorm veel energie, ook zijn de leefomstandigheden van deze dieren vaak verre van optimaal. Het melken met de melkrobots zijn ingericht op het snel en efficiënt melken en houden geen rekening met de omstandigheden van de koe. Ook verblijven de koeien een groot deel van het jaar in stallen en worden ze steeds weer kunstmatig zwanger gehouden. Daarnaast treden bij de melkkoeien steeds vaker gezondheidsproblemen op. Doordat we met name koeienrassen die abnormale hoeveelheden melk produceren fokken, worden de koeien verzwakt. Selectie vindt immers niet meer plaats op basis van het ras met de beste overlevingseigenschappen, maar op basis van welk ras de meeste melk produceert.

Moeder en jong

Doordat de melkkoeien steeds weer zwanger worden gemaakt worden er ook veel kalfjes geboren. Waar moeder en jong in de natuur zo’n 8 maanden bij elkaar blijven, worden de kalfjes van onze melkkoeien vrijwel direct weggehaald bij de moeder. Dit levert natuurlijk veel stress op voor zowel de moeder als het kalfje. Nog weken zal de moeder loeien, vanwege het gemis van haar jong. Omdat pasgeboren kalfjes een enorme zuigdrang hebben, worden ze opgesloten in een eenlingbox. Als ze samen met andere kalfjes zouden worden opgesloten zouden ze namelijk vanwege deze drang de urine van andere kalfjes drinken. Maar liefst 8 weken zullen in deze box verblijven.

De vrouwelijke kalfjes wacht hetzelfde lot als hun moeders. De stiertjes zullen nooit melk produceren, dus zij zullen worden overgebracht naar de vee-industrie. Ook in de biologische melk- en vee-industrie worden de kalfjes bij hun moeder weggehaald. Is melk gezond voor de band tussen moeder koe en haar kalfjes? Absoluut niet dus.

De gemiddelde melkkoe zal na 5,5 jaar geen rendabele hoeveelheid melk meer produceren en daarom naar het slachthuis worden gebracht: een reis die voor elk dier enorm veel stress zal veroorzaken. Naast koeien worden in Nederland schapen, geiten, paarden, ezels en kamelen gehouden voor de zuivelproductie. Ook deze dieren moeten zwanger worden gehouden om melk te blijven produceren. In de meeste gevallen wacht uiteindelijk ook voor hen in slachthuis ook hetzelfde lot.

Melk- en ei-vervangers

Geen melk van dieren consumeren heeft dus voordelen en wordt ook steeds eenvoudiger. Er komen steeds meer plantaardige alternatieven voor zuivel in de supermarkt en ook steeds meer andere producten zijn zuivelvrij. Soja-, granen en notenmelk zijn in steeds meer supermarkten verkrijgbaar en er zijn bijvoorbeeld verschillende smaken plantaardige yoghurts van het merk Alpro te koop. Toch is het vaak lastig om te bepalen of er in producten zuivel zit. Het is niet direct aan de naam te zien, maar ingrediënten als weipoeder, botervet en lactose bevatten zuivel en zitten vaak in bijvoorbeeld sauzen en koekjes. Als producten iets van melk bevatten is dit echter altijd op de verpakking te zien. Door het simpel op de verpakking te checken kun je dan ook vrij eenvoudig je boodschappenmandje zuivelvrij houden.

De zuivelindustrie beweert dat melk noodzakelijk is voor je gezondheid. Gezond leven zonder zuivel is echter prima mogelijk. Op onze website kun je vinden hoe je de voornaamste voedingstoffen van zuivel zoals calcium, vitamine D en vitamine B12 binnen kunt krijgen zonder gebruik te maken van zuivel.

Gezondheid

Zuivelproducten bevatten inderdaad nuttige voedingstoffen zoals calcium en eiwitten. Maar maakt dat melk gezond en noodzakelijk? Veel van deze stoffen kunnen je binnenkrijgen door het eten van andere producten als noten, zaden bonen en zeewier. Veel sojamelk en -yoghurt wordt tegenwoordig verrijkt met calcium en ook zeewier is er rijk aan. Het merendeel van eiwitten kan worden gehaald uit granen, bonen, noten en zaden. De acht essentiële aminozuren (de bouwstenen voor eiwitten) zitten in plantaardig voedsel. Bovendien geeft het eten van zuivel vaak een hoger risico op osteoporose, diabetes, kanker en hart- en vaatziekten.

[1] Thorning T.K., A. Raben, T. Tholstrup, et al. (2016): Milk and dairy products: good or bad for human health? An assessment of the totality of scientific evidence. Food Nutr Res. 2016;60:32527. Available at http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27882862

[2] Melnik, B. C., S. M. John & G. Schmitz (2015): Milk consumption during pregnancy increases birth weight, a risk factor for the development of diseases of civilization. Journal of Translational Medicine. 13, p.13

[3] IPCC (2013): Climate Change 2013. The Physical Science Basis. Working Group I Contribution to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change.

[4] Klootwijk, C. W., et al. (2016): Dutch dairy farms after milk quota abolition: Economic and environmental consequences of a new manure policy. J. Dairy Sci. 99, p. 8384–8396.