Voedsel is de basis van alles wat we doen

In het kader van de Dag van de Sociale Rechtvaardigheid staan we stil bij de wereldvoedselverdeling. Helaas is dat nog niet iets om trots op te zijn. Onze huidige manier van eten is niet houdbaar, en het systeem waarmee we ons voedsel produceren is erg kwetsbaar.  We zijn afhankelijk geworden van slechts een paar soorten gewassen, een handjevol grote industriële spelers en ondoorgrondelijke ketens, waardoor een plotselinge schok (bijvoorbeeld een pandemie of extreem weer) tot wereldwijde tekorten en prijsstijgingen kan leiden. Hoewel er genoeg voedsel wordt geproduceerd om iedereen in de wereld te voeden, bestaat er nog altijd honger. De United Nations’ Food and Agriculture Organisation (FAO) zegt dat naar schatting 2,8 miljard mensen geen toegang hebben tot een gezond eetpatroon en zo’n 733 miljoen mensen honger lijden (op basis van cijfers uit 2022)^[1]FAO, IFAD, UNICEF, WFP and WHO (2024): In Brief to The State of Food Security and Nutrition in the World 2024 – Financing to end hunger, food insecurity and malnutrition in all its forms. Rome. … Continue reading.

Daarnaast is ons voedselsysteem verantwoordelijk voor zo’n derde van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen^[2]Crippa, M., E. Solazzo, D. Guizzardi, et al. (2021): Food systems are responsible for a third of global anthropogenic GHG emissions. Nature Food 2(3), 198–209. doi:10.1038/s43016-021-00225-9 en één van de hoofdoorzaken van ontbossing^[3]Food System Data (2024): Deforestation. Available at: https://foodsystemdata.org/deforestation/ [Accessed 04.10.2024] en het uitputten van natuurlijke hulpbronnen^[4]Food System Data (2024): Resource use. Available at:https://foodsystemdata.org/resource-use/ [Accessed 04.10.2024]. Daarom roept de FAO overheden op om zich in te zetten voor ‘goede voeding voor een beter leven en een betere toekomst’. Wat wereldleiders zich moeten realiseren, is dat we dit doel nooit gaan bereiken zonder een meer plantaardige manier van eten en produceren – vooral in het Mondiale Noorden (West-Europa, Noord Amerika, Australië). Ons huidige dierrijke eetpatroon met het daarbij horende intensieve gebruik van grondstoffen, is één van de redenen dat veel mensen elders ter wereld niet in hun eigen levensonderhoud kunnen voorzien.

Het Zuiden draagt de last

Ons voedselsysteem voedt vooral de honger naar vlees en zuivel en de winst van bedrijven in het Mondiale Noorden, terwijl de belangen van mensen in het Mondiale Zuiden worden verwaarloosd. De overconsumptie van dierlijke producten in landen als Nederland, de VS, Finland, Zweden en Zwitserland is alleen maar mogelijk dankzij een industrie die het Zuiden gebruikt als graan- en sojaschuur voor veevoer^[5]Poore, J. & T. Nemecek (2018): Reducing food’s environmental impacts through producers and consumers. Science 360(6392), 987–992. doi:10.1126/science.aaq0216, en de markt daar overspoelt met veel te goedkope producten.

Daarnaast verspilt de intensieve veehouderij enorm veel voedsel en water. In plaats van gewassen te telen voor mensen, gebruiken we veel land en grondstoffen voor het verbouwen van eten voor dieren. Zo’n 40% van alle akkerland ter wereld wordt gebruikt voor veevoer. Onze intensieve landbouwmethoden gebruiken ongeveer eenderde van al het graan ter wereld, en daarbij ook nog eens tweederde van alle soja, maïs en gerst^[6] Food and Agriculture Organization of the United Nations (2017): Crop Prospects and Food Situation. March 2017. p.7 .FAO, Rome ^[7]Willett, W., J. Rockström, B. Loken, et al. (2019): Food in the Anthropocene: the EAT–Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems.

Ondertussen werken internationale vlees- en zuivelbedrijven hard om ‘Westerse’ eetgewoonten met veel vlees en zuivel, en intensieve productiemethoden te exporteren naar landen in het Zuiden. Daarmee houden ze hen gevangen in onhoudbare verdienmodellen in plaats van bij te dragen aan zelfvoorzienendheid. Het houden van vee en verbouwen van veevoer slurpt enorme hoeveelheden water en draagt bij aan bodemerosie. Voor kleine boeren die voor hun levensonderhoud afhankelijk zijn van dit soort productie, vergroot dit het risico op mislukte oogsten, wat ook hun onafhankelijkheid niet ten goede komt.

Ook kleine Nederlandse boeren in zwaar weer

Het zijn niet alleen de boeren en burgers in het Mondiale Zuiden die door ons voedselsysteem tekort worden gedaan. De enorme opschaling van de agrarische sector, en vooral de veehouderij, in de afgelopen eeuw heeft ook een grote impact gehad op veel kleinschalige boeren in Europa. De op export gerichte landbouw in Nederland heeft kleinere boeren grotendeels weggeconcurreerd.

De cijfers laten zien dat de markt in het Mondiale Noorden sterk is geïntensiveerd in de afgelopen decennia. De gemiddelde boerderij neemt in omvang toe terwijl het totale aantal boerenbedrijven afneemt^[8] Ritchie, H., Roser, M. (2021): Farm Size. Our World in Data. Available at:  https://ourworldindata.org/farm-size [Accessed: 04.10.2024] . Als gevolg daarvan is extreem goedkope productie van met name dierlijke producten de markt aan het overspoelen in het Mondiale Zuiden – zonder dat de economische situatie van de boeren in het Mondiale Noorden erop vooruit gaat. Volgens cijfers van de Europese Commissie was het gemiddelde gezinsinkomen voor Europese boeren in 2022 maar 64% van het gemiddelde EU-inkomen^[9]European Commission (n.d.): Income support explained.. Available at: https://agriculture.ec.europa.eu/common-agricultural-policy/income-support/income-support-explained_en [Accessed: 04.10.2024].

Meer plantaardig, meer rechtvaardig

Een meer plantaardige manier van produceren en eten, vooral in het Mondiale Noorden, is essentieel voor het mogelijk maken van een inclusief en toekomstbestendig voedselsysteem. Plantaardig voedsel is in de regel veel zuiniger met grondstoffen en veroorzaakt minder uitstoot van broeikasgassen dan dierlijke producten ^[10]Clark, M. A., N. G. G. Domingo, K. Colgan, et al. (2020): Global food system emissions could preclude achieving the 1.5° and 2°C climate change targets. Science 370(6517), 705–708. … Continue reading.

En omdat ze direct kunnen worden gegeten door mensen in plaats van dat ze eerst door een dierenmaag gaan, kan plantaardig voedsel veel meer mensen voeden met veel minder grondstoffen.

Last but not least, het is heel belangrijk om meer oog te hebben voor diverse plantaardige voedselbronnen en meer te gaan vertrouwen op inheemse gewassen die beter zijn aangepast aan de lokale omstandigheden en die veel beter tegen droogte kunnen. Het behoud van en het doorgeven van kennis over deze planten en traditionele landbouwmethodes is een belangrijke factor in het verbeteren van de voedselzekerheid voor mensen die nu afhankelijk zijn van waterslurpende veevoergewassen, die  bovendien erg vatbaar zijn voor de gevolgen van klimaatverandering.

Samen bouwen we een beter systeem

Als we willen bouwen aan écht inclusieve, duurzame voedselsystemen, waarin mensen zelf beschikken over hun voedselkeuzes, hebben we een holistische aanpak nodig, waarin verschillende perspectieven worden meegenomen. Hoewel we natuurlijk iedereen aanmoedigen zelf te kiezen voor plantaardig, is brede politieke actie onmisbaar. ProVeg zet zich hiervoor in door plantaardig eten als cruciaal deel van de oplossing doorlopend aan te kaarten bij de Verenigde Naties. Dankzij de inzet van ProVeg en een aantal anderen staat het thema nu op de agenda van de klimaatconferenties (COPs) en was de catering op COP28 in 2023 voor het eerst voor 2/3e plantaardig.

Meer lezen over wat ProVeg doet bij de VN? Klik hier en houd onze socials in de gaten voor updates!