Soja is een goede eiwitbron die het mede mogelijk maakt dat plantaardige eters hun eiwitten niet uit dierlijke producten hoeven te halen. Een gezonde en fijne peulvrucht zou je dus zeggen. Alleen horen we nogal eens dat soja voor een groot deel uit Zuid-Amerika komt, en hier worden duizenden hectares aan regenwoud gekapt om deze peulvruchten te verbouwen. Kun je daarom beter soja vermijden? Het antwoord is ‘nee’.  Het eten van vlees en zuivel blijkt namelijk de belangrijkste oorzaak van deze ontbossing te zijn. Leer het verhaal achter soja kennen:

• Waar wordt soja voor gebruikt?
• Hoe zit het met genetisch gemodificeerde soja?
• Waardoor is de ‘soja-ramp’ in Zuid-Amerika ontstaan?
• Wat is de impact van ontbossing veroorzaakt door de sojateelt?
• Bestaat verantwoorde soja?
• Hoe duurzaam is soja?
• Kun je plantaardig eten zonder soja te consumeren? 

Sojaveld

Vraag 1:

Waar wordt soja voor gebruikt?

Sojabonen speelden traditioneel voornamelijk een rol in de Oost-Aziatische keuken. Het gebruik van deze peulvruchten in de westerse keuken is inmiddels heel gebruikelijk. In tofu, vleesvervangers en plantaardige melk zit vaak soja en deze producten worden daarom vaak verantwoordelijk gehouden voor het kappen van de regenwouden in Zuid-Amerika. Het tegenovergestelde is echter het geval. Het consumeren van dierlijke melk, vlees en eieren is grootste veroorzaker van deze ontbossing.

Ongeveer drie kwart van de wereldwijde soja productie is bestemd als veevoer en niet voor menselijke consumptie. Als grazer heeft een koe normaal gesproken geen krachtvoer nodig. Toch gaat een groot deel van de wereldwijde soja productie naar koeien. Zo zijn bijvoorbeeld melkkoeien afhankelijk van krachtvoer zoals soja om te voldoen aan de buitensporige producties die in de zuivelindustrie van hen verwacht worden.

sojaproducten

Vraag 2:

Hoe zit het met genetisch gemodificeerde soja?

In Noord- en Zuid-Amerika is meer dan 90% van de sojaboonplanten genetisch gemodificeerd (GMO). Dit houdt in dat de soja door genetische modificatie immuun is gemaakt voor glyfosaat. Dit glyfosaat is een bestrijdingsmiddel met de merknaam Roundup, dat ingezet wordt tegen alle soorten onkruid. Met dit middel kan al het onkruid in één keer worden bestreden zonder dat de sojaplant beschadigd wordt. In eerste instantie zorgt dit ervoor dat er veel minder bestrijdingsmiddelen gebruikt hoeven worden. Een voordeel zou je dus zeggen. Op de lange termijn wordt het onkruid echter resistent. Hierdoor moet er veel meer glyfosaat ingezet wordn of de boeren stappen weer over naar oudere bestrijdingsmiddelen. Ook voor insecten geldt dat ze naar verloop van tijd ongevoelig worden voor glyfosaat. Dit heeft als gevolg dat er weer meer insectenbestrijdingsmiddelen gebruikt worden. Om te voorkomen dat onkruid en insecten resistent raken moeten boeren regelmatig afwisselen tussen GMO gewassen en niet-GMO gewassen. Doordat de soja in Zuid-Amerika zoveel oplevert gebeurt dit nauwelijks. Hierdoor wordt de biodiversiteit aangetast en verdwijnen veel planten- en insectsoorten die oorspronkelijk in het gebied voorkwamen.

Vraag 3:

Waardoor is de ‘soja-ramp’ in Zuid-Amerika ontstaan?

Niet alleen zorgen de GMO-gewassen voor het aantasten van de biodiversiteit op de plek van de plantages. Er worden in een hoog tempo nieuwe sojavelden aangelegd op plekken die eerst waardevolle bossen en savanne gebieden waren en daarmee het thuis van vele plant- en diersoorten. Dit zorgt in grote delen van Zuid-Amerika voor een ecologische ramp.

Bijvoorbeeld in het Braziliaanse Cerrado. Dit savanne landschap van 2 miljoen vierkante meter is het huis van onder andere zeldzame dieren zoals Nandus en Tapirs. Sommige diersoorten komen ook uitsluitend in dit gebied voor en de ontbossing heeft daardoor dramatische gevolgen voor het voortbestaan van deze dieren. Al twee derde van de Cerrado is ernstig veranderd door menselijk inbreng of helemaal verdwenen door de landbouw. Door de steeds verdere uitbreiding van de landbouw, en met name de sojabedrijven, wordt de biodiversiteit in dit gebied dan ook ernstig bedreigd. In Brazilië wordt soja niet direct in het Amazone gebied geteeld. De teelt is echter zo winstgevend dat de overige landbouw naar regenwoud- en savannegebied wordt verplaatst om ruimte te bieden voor nog meer sojavelden.

Ontbossing Cerrado

Vraag 4:

Wat is de impact van ontbossing veroorzaakt door de sojateelt?

De omzetting van de natuurgebieden naar landbouwgrond veroorzaakt broeikasgasemissies en gaat ten koste van de biodiversiteit. De uitstoot van broeikasgassen door deze directe landgebruiksveranderingen is veruit het hoogste in Paraguay. Hier wordt door de uitbreidende sojaboeren een relatief grote hoeveelheid regenwoud gekapt. Ontbossing is verantwoordelijk voor 20% van de broeikasgas uitstoot en heeft hiermee een gigantische impact op klimaatverandering.

Bij de intensieve sojateelt is er sprake van monocultuur. Dit houdt in dat op een stuk grond steeds weer hetzelfde gewas wordt geteeld. Dit zorgt voor achteruitgang van de vruchtbaarheid van de bodem en ontregeling van het watermanagement met risico’s op droogte of overstroming tot gevolg. Ook worden bij de teelt pesticiden en zware landbouwmachines gebruikt. Hierdoor wordt de bodemkwaliteit verder verergerd en de wateren besmet met nitraten en pesticiden. Deze milieueffecten hebben vaak ook gezondheidsproblemen zoals kanker en misvormingen onder de lokale bevolking tot gevolg.

Vraag 5:

Bestaat verantwoorde soja?

Veel van de soja uit de genoemde regio’s importeren we naar Europa waar het gebruikt wordt als veevoer. Genetisch, gemodificeerde  levensmiddelen of hun ingrediënten moeten in de EU worden geëtiketteerd. Dit is echter niet het geval voor vlees en andere producten van dieren die met genetisch gemodificeerd voer worden gevoed. Daar is nog geen etiketteringsplicht voor.

Hoe zit het dan met producten zoals tofu en sojamelk bestemd voor menselijke consumptie? Op deze manier is het namelijk niet duidelijk of in de plantaardige producten in de supermarkt GMO soja zit. Gelukkig zijn veel producenten van plantaardige producten, waaronder Alpro (en dochterbedrijf Provamel), Taifun en Redwood Foods zich bewust van de praktijken rond GMO soja en claimen zij enkel verantwoorde soja te gebruiken. Voor deze producten wordt de soja verbouwd op plekken waar dit niet ten koste gaat van regenwouden of andere natuur. Taifun gebruikt het grootste deel van de soja van Europese landbouw en Redwood gebruikt enkel Europese soja. Taifun en Redwood producten zijn te vinden bij de biowinkel.

Waar de massale sojaplantages in de voormalige regenwouden van Zuid-Amerika dus bekend staan om het gebruik van GMO-soja en grote hoeveelheden pesticiden, is dit voor de soja die in Europa verbouwd wordt niet het geval. Voor bio-soja hoef je niet per se naar een biologische winkel, veel supermarkten verkopen ook biologische soja, zoals de Albert Heijn.

Vraag 6:

Hoe duurzaam is soja?

Het klopt dus dat veel soja wordt verbouwd in voormalige natuurgebieden. De ontbossing zorgt voor veel uitstoot van broeikasgassen en de soja wordt zelden gebruikt voor menselijke consumptie. De vraag of soja duurzaam is moeten we dan ook met “nee” beantwoorden als het gaat om soja bestemd voor veevoer. De soja uit Zuid-Amerika vind je echter niet of nauwelijks terug in plantaardige producten bestemd voor de menselijke consumptie. Je eet dus indirect meer soja als omnivoor dan wanneer je volledig plantaardig eet. Er zijn namelijk veel meer kilo’s plantaardig voedsel nodig om 1 kilo dierlijk product te produceren. Voor een kilo rundvlees heb je zo’n zeven kilo plantaardig krachtvoer nodig. We zouden daarom beter de soja die we aan ons vee voeren zelf op kunnen eten. Doordat we dan veel minder hoeven te verbouwen zou dat soja in één klap duurzaam maken.

Vraag 7:

Kun je plantaardig eten zonder soja te consumeren?

Dat kan. Voor je gezondheid is het echter niet nodig: als je geen soja-allergie hebt kun je prima soja consumeren. Kies je toch liever voor een sojavrij dieet? Check deze soja-vrije recepten makkelijk met de filters aan de rechterkant van de pagina. Als je plantaardige melk in een recept moet gebruiken kun je naast sojamelk ook kiezen voor amandelmelk, rijstmelk of havermelk. Mocht je een soja-allergie hebben of om een andere reden soja willen mijden, dan is dat goed mogelijk. Er is keuze genoeg!