Proveg
Historia wegetarianizmu i weganizmu
Ruch wegańsko-wegetariański nie jest tylko współczesnym zjawiskiem, ale towarzyszy ludzkości już od setek lat. Czy to z powodów religijnych, politycznych czy społecznych – wegetarianizm odgrywał w historii dużą rolę. Już w starożytności wielu ludzi nie spożywało mięsa. Oto szybka podróż w czasie.
Geneza: Wegetarianizm w starożytności
Za pierwszych historycznie potwierdzonych zwolenników wegetarianizmu uznaje się orfików, którzy żyli ok 600 lat p.n.e. Ich rezygnacja z mięsa miała podłoże religijno-filozoficzne. Orficy wierzyli w wędrówkę dusz i ponowne narodziny po śmierci w ludzkim lub zwierzęcym ciele. Zbawienie widzieli w ascezie i oczyszczaniu, co obejmowało między innymi unikanie mięsa, jaj i wełny. Podobny pogląd dzielił żyjący w VI w p.n.e. grecki filozof i matematyk Pitagoras. On i jego uczniowie żyli wegetariańsko.
Wegetarianizm w Indiach
W tym samym czasie powstawały religijne nurty takie jak jainizm w Indiach. Niestosowanie przemocy wobec żadnych istot żywych a tym samym nie krzywdzenie zwierząt uznawano za ideały. W celach żywieniowych nie powinny ginąć ani zwierzęta ani rośliny.
Zarówno w hinduizmie jak i w buddyzmie istotna była bezmięsna dieta. I tak jest do dzisiaj. Mimo, że spożycie mięsa w Indiach rośnie, jest ono w porównaniu z innymi krajami bardzo niskie. 40% ludności w Indiach odżywia się wegetariańsko lub wegańsko.
Buddyzm jest szczególnie powszechny w południowej i wschodniej Azji. Nie wszyscy buddyści są wegetarianami, ale wielu odrzuca konsumpcję mięsa. Sam Buddha miał powiedzieć: “Wszystkie żywe stworzenia, czy to duże, czy małe, dwu- czy czworonożne, czy pływające czy latające – wszystkie mają prawo żyć. Nie możemy skrzywdzić ani zabijać innych stworzeń.”
Rozwój wegetarianizmu w Europie
O ile wiadomo razem ze schyłkiem starożytności zniknął z Europy wegetariański sposób życia. Przez długi czas mięso było bardzo pożądaną żywnością. Jednak pojedynczo wybitne osobowości wyrażały swoją opinie na ten temat. Wśród najsłynniejszych wegetarian wymienia się Leonardo da Vinci (1452–1519), który już w młodym wieku zrezygnował ze spożywania mięsa a człowieka nazywał ze względu na jego sposób odżywiania się okrutnym.
Założenie pierwszej wegetariańskiej organizacji
Od XVIII w. historia wegetarianizmu zaczęła się rozwijać. Szczególnie w Anglii i Ameryce było wielu zwolenników bezmięsnej diety. Na początku XIX w. powstało w Anglii pierwsze stowarzyszenie wegetarian. Dieta wegetariańska była uznawana przez jej zwolenników za zdrowszą. Ponadto istniały teorie, że spożywanie mięsa powoduje u ludzi agresję.
W 1847 r. powołano do życia Vegetarian Society – Stowarzyszenie Wegetariańskie, które istnieje do dziś.
Irlandzki dramaturg i pisarz George Bernard Shaw (1856–1950) należał do tych, którzy publicznie wypowiadali się za wegetarianizmem. Rozumiał wegetarianizm nie tylko jako osobistą decyzję, ale też sprawę polityki. Od niego pochodzi słynny cytat “Zwierzęta są moimi przyjaciółmi, a ja nie jem moich przyjaciół”. To, że przed podjęciem decyzji o przejściu na wegetarianizm jadł mięso nazywał później “barbarzyńskim”.
Na wzór angielskiego stowarzyszenia w 1850 r. powstało stowarzyszenie American Vegetarian Society. Wśród jego inicjatorów był Sylwester Graham (1794-1851), który wymyślił słynne krakersy z mąki pszennej (Graham Cracker) i kładł nacisk na pełnoprawną dietę z dużą ilością świeżych warzyw i owoców oraz produktów zbożowych.
Historia wegetarianizmu w Polsce
Jedne z pierwszych publikacji na temat wegetarianizmu, które ukazały się w Polsce to mi.in. “Jarstwo i wełniarstwo w dziejach dawnej Słowiańszczyzny” oraz “Przyrodzone pokarmy człowieka i ich wpływ na dole ludzką” Konstantego Moes-Oskragiełły z 1888 r., “Jarstwo podstawą nowego życia w zdrowiu, piękności i szczęściu” Józefa Drzewieckiego z 1904 r., “Precz z mięsożerstwem!” z 1907 r. „Historja ruchu jarskiego w Polsce” 1912 r. – obie autorstwa Jarosława Jastrzębowskiego.
W 1912 ukazało się pierwsze wydanie pisma “Jarskie Życie. Miesięcznik etyczny o kierunku odrodzeńczo-wyzwolennym”, w którym znaleźć można było przepisy, zdjęcia wegetariańskich sportowców, artykuły filozoficzne i wieści ze świata. W miesięczniku wymienione są też pierwsze działające na ziemiach polskich lokale podające wyłącznie dania bezmięsne.
O tym, że dieta roślinna jest odpowiednia dla dzieci pisała już słynna psycholożka i doktor medycyny Józefa Joteyko w książce “Dziecięctwo jarskie”.
Rozwój ruchu wegetariańskiego w Polsce zahamował po II wojnie światowej, by odrodzić się znów po upadku komunizmu.
W 1991 r. opublikowana została słynna książką Marii Grodeckiej “Wegetarianizm. Zmierzch świadomości łowcy”, która omawia wszystkie zagadnienia związane z wegetarianizmem i opiera się na dowodach naukowych.
Historia weganizmu
W historii wegetarianizmu głównym celem była rezygnacja z konsumpcji mięsa, jednak już dziesiątki lat temu pojawiały się głosy przeciwko używaniu jakichkolwiek produktów pochodzenia zwierzęcego. Jednym z nich był wykładowca Bruno Wolff, który w 1931 r. został wybrany na przewodniczącego VEBU – Niemieckiego Stowarzyszenia Wegetarian (dzisiaj ProVeg). Sposób życia, wolny od produktów odzwierzęcych, nazywano “nowym, zorientowanym na przyszłość, wyższym wegetarianizmem”.
W 1944 r. z angielskiego Stowarzyszenia Wegetarian wyłoniło się Stowarzyszenie Wegan, które istnieje do tej pory i jest uznawane za najstarszą na świecie wegańską organizację.
Jej założyciel Donald Watson (1910-2005) wynalazł termin “weganin”, składając termin z pierwszych liter i ostatnich liter “veg-etari-an”.
Pierwsze wegańskie książki kucharskie
Pierwszą książką, w której tytule zawarte było słowo “wegańskie”, była opublikowana w 1946 „Vegan Recipes“ („Wegańskie przepisy“) autorstwa Fay K. Henderson. Ale już w przepisach z książki „Kitchen Philosophy for Vegetarians“ („Filozofia kuchni dla wegetarian“) Williama Horsella, która ukazała się w 1849 w Anglii, używane były wyłącznie roślinne składniki.
W USA pierwsza wegańska książka kucharska ukazała się w 1874 r. pod tytułem „The Hygeian Home Cook-Book; or, Healthful and Palatable Food Without Condiments“ („Domowa książka kucharska; lub zdrowe i smaczne jedzenie bez przypraw”“). Jej autorem jest Russell Thacher Trall, który 24 lata wcześniej był jednym ze współzałożycieli American Vegetarian Society.
Współczesność: znani wegetarianie i weganie
Co raz więcej gwiazd, jak aktorzy, muzycy czy sportowcy, żyje wegetariańsko lub wegańsko i wypowiada się publicznie o swoich motywacjach. Piosenkarz i członek The Beatles Paul McCartney wzywa np. w piosence „Meat Free Monday“ do stosowania jednego bezmięsnego dnia w tygodniu. Globalna kampania o tej samej nazwie ma na celu spowolnienie zmian klimatu i redukcję konsumpcji mięsa.
W przypadku niektórych wegetariańskich lub wegańskich gwiazd ich popularność wręcz bazuje na ich stylu życia. Bywa też że wegańscy blogerzy zyskują popularność i stają się gwiazdami (Marta Dymek “Jadłonomia”). Wśród znanych osób nie jedzących mięsa i angażujących się w walkę o prawa zwierząt wymienić można takie nazwiska jak: Maja Ostaszewska, Kayah, Beata Pawlikowska, Natalia Przybysz, Red Lipstic Monster, Monika Mrozowska, Paulina Holtz, Michał Piróg.
Wegetarianizm i weganizm na świecie
W przypadku porównania krajów europejskich wygrywają Włochy, Austria, Niemcy i Wielka Brytania z udziałem sięgającym do ok. 9-10% wegetarian w społeczeństwie.
W zestawieniu globalnym na czele są Indie z 38% wegetarian, za nimi Izrael (13%) i Tajwan (12%). Izrael jest też nazywany najbardziej wegańskim krajem na świecie, ponieważ 5% jego mieszkańców to weganie. Dla USA podaje się 5% wegetarian i 2% wegan. Według Planet Wissen (Planeta Wiedza) na świecie żyje 1 miliard wegetarian.
To, że światowym liderem są Indie spowodowane jest wpływem wspomnianych wcześniej religii. Miasto Palitana leżące w indyjskim rejonie Gujarat jest od 2014 pierwszym miastem na świecie, w którym żyje i odżywia się całkowicie wegetariańsko. Tamtejsi mnisi podjęli strajk głodowy i wymogli od władz miasta kary za szlachtowanie zwierząt i sprzedaż mięsa i jaj.
Wniosek: przyszłość jest roślinna
Jest wiele argumentów za wegetariańsko – wegańskim stylem życia. Rozwój w ostatnich latach mówi sam za siebie: zgodnie z motto ProVeg “Przyszłość jest roślinna” trend wegański będzie wkraczał do coraz więcej kuchni na całym świecie. ProVeg angażuje się w ten ruch – dołącz do nas!
Źródła:
“Weganizm w liczbach”, P.Homa, Magazyn Vege 07/2017
https://vebu.de/veggie-fakten/geschichte-des-vegetarismus-und-veganismus/ 28.09.2017
