Niedobory witaminy B12: Objawy i profilaktyka w diecie wegańskiej i wegetariańskiej

Witamina B12

Witamina B12 pełni ważne funkcje w ludzkim organizmie i jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania. Jest ona wytwarzana wyłącznie przez mikroorganizmy i musi być dostarczana przez żywność lub suplementy diety. ProVeg wyjaśnia, w jaki sposób weganie i wegetarianie mogą chronić się przed niedoborem witaminy B12.

Czym jest witamina B12?

Termin „witamina B12‟ obejmuje grupę substancji zwanych kobalaminami.[1]Food Safety Authority (2006): Tolerable upper intake levels for vitamins and minerals. European Food Safety Authority p.45 Spośród nich metylokobalamina i 5′-dezoksyadenozylokobalamina są jedynymi dwiema bioaktywnymi formami witaminy B12 i działają w organizmie jako koenzymy.[2]Neil, E. & Marsh, G. (1999): Coenzyme B12 (cobalamin)-dependent enzymes, Essays In Biochemistry, Volume 34, Page 139-154.. Available at https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10730193 [05.03.2018] Dwie inne kobalaminy, hydroksykobalamina i akwakulamina, nie są formami koenzymu witaminy B12, ale mogą być przekształcone przez organizm w jedną z dwóch aktywnych form. To samo dotyczy syntetycznie wytwarzanej cyjanokobalaminy, która jest stosowana w większości suplementów witaminy B12.[3]World Health Organization & Food and Agriculture Organization of the United Nations (2004): Vitamin and mineral requirements in human nutrition. World Health Organization; FAO p.279 Jednak zaburzenia metaboliczne lub genetyczne, a także brak składników odżywczych, mogą przeszkadzać w procesie konwersji.[4]O’Leary, F. & Samman, S. (2010): Vitamin B12 in Health and Disease, Nutrients, Volume 2, Page 299-316. Available at https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3257642/ [21.03.2018] Kobalaminy mogą być wytwarzane tylko przez mikroorganizmy, takie jak bakterie.[5]Fang, H., Kang, J., Zhang, D. (2017): Microbial production of vitamin B12: a review and future perspectives. Available at https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5282855/ [21.03.2018]

Funkcje witaminy B12

Dwie koenzymowe formy witaminy B12 są niezbędnymi składnikami dwóch endogennych enzymów, które występują we wszystkich komórkach i biorą udział w wielu reakcjach metabolicznych.[6]Elmadfa, I. & C. Leitzmann (2015): Ernährung des Menschen. Verlag Eugen Ulmer p.478 Witamina B12 odgrywa ważną rolę w reprodukcji DNA w komórkach, jak również w tworzeniu nowych białek.[7]Ledochowski, M. (2010): Klinische Ernährungsmedizin. Springer-Verlag Vienna p.252 Wpływa także na ogólny stan układu nerwowego, produkcję energii w komórkach i syntezę hemoglobiny – białka czerwonych krwinek.[8]Elmadfa, I. & C. Leitzmann (2015): Ernährung des Menschen. Verlag Eugen Ulmer pp.478

Niedobór witaminy B12: symptomy i zdrowotne konsekwencje

Brak kobalaminy prowadzi do zaburzeń w podziałach komórkowych w całym organizmie. Wpływa to głównie na tworzenie czerwonych krwinek, ale także na błonę śluzową jamy ustnej i gardła oraz na układ nerwowy. Typowym objawem niedoboru witaminy B12 jest postać niedokrwistości, która powoduje nadmierne powiększenie czerwonych krwinek (niedokrwistość megaloblastyczna). Charakterystyczne objawy obejmują bladą skórę i błony śluzowe oraz regresję błony śluzowej jamy ustnej, języka i jelit, a także późniejsze upośledzenie wchłaniania składników pokarmowych, jak również niespecyficzne objawy, takie jak ogólne osłabienie, szybkie zmęczenie i zawroty głowy.[9]Biesalski, H. K. et al. (2017): Taschenatlas Ernährung. Georg Thieme Verlag p.201 [10]Truswell, A. S. (2007): Vitamin B12. Nutrition & Dietetics. 64, S120–S125. Available at http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1747-0080.2007.00198.x/epdf [07.03.2018] Niewystarczająca podaż witaminy B12 prowadzi również do zwiększenia stężenia homocysteiny we krwi, co stanowi czynnik ryzyka rozwoju miażdżycy i chorób sercowo-naczyniowych.

Druga grupa objawów spowodowanych niedoborem kobalaminy jest jeszcze poważniejsza. Należą do nich uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, które mogą objawiać się zaburzeniami zmysłów (takimi jak “uczucie szpilek i igieł” w dłoniach, stopach i innych częściach ciała), brak apetytu, opóźniony refleks i zdolności motoryczne, a także upośledzenie koordynacji ruchowej. Zaburzenia psychiczne, poczynając od dezorientacji i problemów z pamięcią, a kończąc na psychozach i halucynacjach, mogą być również objawami niedoboru witaminy B12. Obie grupy objawów mogą występować niezależnie od siebie.

Dzienne zapotrzebowanie na witaminę B12

Chociaż zalecenia dotyczące spożycia witaminy B12 różnią się w zależności od kraju, Departament ds. Zdrowia i Opieki Społecznej USA zaleca następujące dzienne dawki dla osób żyjących na diecie zachodniej:[11]U.S. Department of Health & Human Services (2018): Vitamin B12. Available at https://ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminB12-HealthProfessional/ [05.03.2018]

  • Niemowlęta: 0.4-0.5 mikrograma
  • Dzieci w wieku od 1 do 3 lat: 0.9 mikrograma
  • Dzieci w wieku od 4 do 8 lat: 1.2 mikrograma
  • Dzieci w wieku od 9 do 13 lat: 1.8 mikrograma
  • Kobiety i mężczyźni powyżej 14 roku życia: 2.4 mikrograma
  • Kobiety w ciąży: 2.6 mikrograma
  • Kobiety karmiące piersią: 2.8 mikrograma

Wchłanianie witaminy B12

Po spożyciu żywność pochodzenia zwierzęcego jest wystawiona na działanie kwasu żołądkowego, co ułatwia ekstrakcję witaminy B12 z białek, z którymi jest związana. Food supplements, on the other hand, contain cobalamin in the free form of the molecule, with the absorption of vitamin B12 taking place in the lower small intestine, where it is bound to a special transport molecule, the so-called ‘gastric intrinsic factor’. This ‘gastric intrinsic factor’ is a glycoprotein which transports vitamin B12 to special receptors in the intestinal mucosa through which it then reaches the mucosal cells. Natomiast suplementy diety zawierają kobalaminę w postaci wolnych cząsteczek, a wchłanianie witaminy B12 zachodzi w dolnym jelicie cienkim, gdzie wiąże się ze specjalną cząsteczką transportową, tzw. “czynnikiem wewnętrznym” (czynnikiem Castle’a). Jest to glikoproteina, która transportuje witaminę B12 do specjalnych receptorów w błonie śluzowej jelit, przez którą dociera ona do komórek śluzówki. Jednak liczba receptorów czynnika wewnętrznego żołądka jest ograniczona. Około 56% dawki doustnej 1 mikrograma witaminy B12 jest wchłaniane. Wchłanianie znacznie się zmniejsza się, gdy pojemność czynnika wewnętrznego zostaje przekroczona. Szacuje się, że zdolność absorpcji kobalaminy wynosi 1,5-2 mikrogramów na posiłek.[12]Scott JM (1997): Bioavailability of vitamin B12, Eur J Clin Nutr. 1997 Jan; 51 Suppl 1:S49-53 Dopiero po upływie kilku godzin receptory mogą wchłonąć dalsze ilości witaminy B12.[13]Fenech, M. (2012): Folate (vitamin B9) and vitamin B12 and their function in the maintenance of nuclear and mitochondrial genome integrity. Mutation Research/Fundamental and Molecular [14]Biesalski, H. K. et al. (2017): Taschenatlas Ernährung. Georg Thieme Verlag p.200

Jeśli witamina B12 jest dostarczana doustnie w bardzo dużych ilościach (co najmniej 200 mikrogramów), około 1-2% dawki może dostać się do krwi poprzez dyfuzję pasywną przez ścianę jelita.[15] Chan, C. Q. H., Low, L. L. & Lee, K. H. (2016): Oral Vitamin B12 Replacement for the Treatment of Pernicious Anemia. Front Med (Lausanne), 3:38 Absorpcja przez błonę śluzową jamy ustnej (na przykład pod językiem, rozpuszczenie w jamie ustnej) jest co najmniej tak samo skuteczna, jak doustna dawka witaminy B12 (bezpośrednie połknięcie). W przypadku absorpcji przez błonę śluzową jamy ustnej, o ile dawka jest wystarczająco wysoka, wchłanianie odbywa się również przez ścianę jelita w wyniku częściowego połknięcia.[16]Sharabi, A., Cohen, E., Sulkes, J. and Garty, M. (2003), Replacement therapy for vitamin B12 deficiency: comparison between the sublingual and oral route. British Journal of Clinical Pharmacology, … Continue reading

Przyjmowanie witaminy B12 – począwszy od dawki minimalnej 200 mikrogramów – można zatem obliczyć w następujący sposób:*

Absorpcja (w mikrogramach) = 1.5 + dawka/100

Około 60% witaminy B12 (2000-5000 mikrogramów) jest magazynowane w wątrobie, innym ważnym magazynem sa nerki.[17]Fenech, M. (2012): Folate (vitamin B9) and vitamin B12 and their function in the maintenance of nuclear and mitochondrial genome integrity. Mutation Research/Fundamental and Molecular Pełne zapasy witaminy B12 w organizmie mogą wystarczyć na 3-5 lat.[18]Vivien M. Hodgesa, Susan Raineya, Terence R. Lappin a, A. Peter Maxwell (2007): Pathophysiology of anemia and erythrocytosis, p.142. Available at … Continue reading

Przyczyny niedoboru witaminy B12

Niedobór witaminy B12 jest powodowany głównie przez:[19]Fiona O’Leary and Samir Samman (2010): Vitamin B12 in Health and Disease
Available at https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3257642/ [21.03.2018]

  • Spożywanie pokarmów zawierających zbyt mało witaminy B12 by pokryć dzienne zapotrzebowanie,
  • Fizyczną niezdolność do prawidłowego wykorzystania wchłoniętej witaminy B12,
  • Wyższe niż na ogół zużycie witaminy B12 przez organizm.

Niedobór witaminy B12 może być również spowodowany przez niektóre choroby. Przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka oraz częściowe lub całkowite chirurgiczne usunięcie żołądka mogą powodować deficyt wewnętrznego czynnika żołądkowego, który jest kluczowy dla wchłaniania witaminy B12.[20]Obeid R, Schorr H, Eckert R, Herrmann W. (2008): Causes and Early Diagnosis of Vitamin B12 Deficiency Available at https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2696961/ [21.03.2018] [21]Obeid R, Schorr H, Eckert R, Herrmann W. (2004): Vitamin B12 status in the elderly as judged by available biochemical markers. Available at https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14709663 [21.03.2018] Przyjmowanie witaminy B12 z fortyfikowaną żywnością lub z doustnie spożywanymi suplementami diety jest poważnie utrudnione u osób z tymi dolegliwościami.[22]Sharabi, A., Cohen, E., Sulkes, J. and Garty, M. (2003), Replacement therapy for vitamin B12 deficiency: comparison between the sublingual and oral route. British Journal of Clinical Pharmacology, … Continue reading W takich przypadkach zaleca się podjęzykowe podanie witaminy B12 lub domięśniowe podawanie przez wstrzyknięcie (patrz punkt dotyczący suplementów witaminy B12). Również leki mogą mieć negatywny wpływ na wchłanianie witaminy B12.

Niedobór witaminy B12 w populacji

Głównymi grupami ryzyka niedoboru witaminy B12 są weganie (i niektórzy wegetarianie), osoby starsze,[23]Obeid R, Schorr H, Eckert R, Herrmann W. (2004): Vitamin B12 status in the elderly as judged by available biochemical markers. Available at https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14709663 [21.03.2018] osoby z chorobami przewodu pokarmowego oraz kobiety w ciąży i karmiące piersią, a także alkoholicy i palacze.

Funkcjonalny niedobór witaminy B12 został zdiagnozowany u 10-30% zdrowych osób powyżej 65 roku życia,[24]Herrmann W, Obeid R, Schorr H, Geisel J (2005/6): The usefulness of holotranscobalamin in predicting vitamin B12 status in different clinical settings. Available at … Continue reading [25]Herrmann W, Schorr H, Bodis M et al. ( 2000): Role of homocysteine, cystathionine and methylmalonic acid measurement for diagnosis of vitamin deficiency in high-aged subjects. Eur J Clin Invest. … Continue reading oraz u 5-7% młodszych osób.[26]Herrmann W, Obeid R, Schorr H, Geisel J (2003): Functional vitamin B12 deficiency and determination of holotranscobalamin in populations at risk. Clin Chem Lab Med. Available at … Continue reading

Witamina B12: Biodostępność i występowanie w żywności

Większość pokarmów pochodzenia zwierzęcego zawiera witaminę B12. Aby zapewnić wystarczającą podaż, zwierzętom przeznaczonym na mięso podaje się witaminę B12 poprzez wzbogaconą paszę.[27]Das Europäische Parlament und der Rat der Europäischen Union (2003): VERORDNUNG (EG) Nr. 1831/2003 DES EUROPÄISCHEN PARLAMENTS UND DES RATES vom 22. September 2003 über Zusatzstoffe zur … Continue reading Występowanie witaminy B12 w warzywach korzeniowych i bulwiastych lub w fermentowanej żywności, takiej jak kiszona kapusta i fermentowane produkty sojowe, jest możliwe, ale niewystarczające, aby w znacznym stopniu przyczynić się do zaopatrzenia w tę witaminę. Opinie przeciwne nie mają poparcia naukowego.[28]Berger I (2009): Vitamin B12-Mangel bei veganer Ernährung: Mythen und Realitäten aufgezeigt anhand einer empirischen Studie. Ibidem, Stuttgart, p.34-55

Niektóre pokarmy roślinne są wzbogacone o kobalaminę. Należą do nich różne produkty sojowe, muesli, płatki kukurydziane, soki owocowe i alternatywy dla mięsa.[29]Academy of Nutrition and Dietetics (2017): Vitamin B12 in Vegetarian Diets. Available at https://vegetariannutrition.net/docs/B12-Vegetarian-Nutrition.pdf [20.03.2018] Dostarczanie organizmowi witaminy B12 można poprawić poprzez spożywanie tych wzbogaconych produktów spożywczych, ale nie zawsze pokrywa to codzienne zapotrzebowanie.[30]Pawlak, R, Phd RD., Academy of Nutrition and Dietetics (2017): Vegetarian Nutrition. Available at https://vegetariannutrition.net/docs/B12-Vegetarian-Nutrition.pdf [21.03.2018] Ponadto prawo UE dotyczące produkcji żywności ekologicznej zabrania wzbogacania jej witaminą B12. Ekologiczna wegańska żywność z krajów UE nie zawiera więc kobalaminy.[31]Europäische Union (2007): Verordnung (EG) Nr. 834/2007 (Öko-Verordnung). Available at http://eur-lex.europa.eu/legal-content/DE/TXT/PDF/?uri=uriserv:OJ.L_.2007.189.01.0001.01.DEU [21.03.2018]

Badanie witaminy B12: markery krwi stosowane do oznaczania poziomu witaminy B12

Ze względu na zdolność organizmu do magazynowania witaminy B12 przez długi czas, może upłynąć wiele lat, zanim objawy kliniczne jej niedoboru staną się widoczne. Długoterminowy stan zapasów witaminy B12 w organizmie można określić za pomocą analizy krwi. Należy zbadać różne wartości dotyczące metabolizmu kobalaminy, zwłaszcza holo-transkobalaminy II (holo TC II). Samo badanie zawartości krwi w witaminie B12 nie jest odpowiednią metodą wiarygodnej oceny stanu zapasu organizmu, ponieważ funkcjonalny niedobór witaminy B12 może już być obecny w komórkach organizmu, nawet jeśli zawartość witaminy B12 we krwi jest prawidłowa. Najwcześniejszym wskaźnikiem niedoboru jest niska wartość holo TC II. To białko transportowe wiąże się z witaminą B12 i udostępnia ją komórkom organizmu. Poniższa tabela przedstawia zakres referencyjny dla holo TC II, który można wykorzystać do określenia niedoboru witaminy B12.[32]Pawlak, R. et al. (2013): How prevalent is vitamin B12 deficiency among vegetarians? Nutrition Reviews. 71, p.110–117

holoTC II pikomole/litr Interpretacja
>50 Niedobór witaminy B12 mało prawdopodobny
35-50 Konieczna jest dalsza ocena medyczna
<35 niedobór witaminy B12 prawdopodobny

Tabela 1: Przedziały referencyjne dla holotranscobalaminy II (holo TC II) do oznaczania niedoboru witaminy B12.

Jeżeli sama wartość holo TC II jest niewystarczająca do ustalenia, czy istnieje niedobór witaminy B12, należy w surowicy krwi oznaczyć zawartość homocysteiny (na czczo) i kwasu metylomalonowego. Niedobór witaminy B12 objawia się zwiększoną zawartością homocysteiny (powyżej 12 mikromoli/litr) i kwasu metylomalonowego (powyżej 260 nanomoli/litr).[33]Green R. (2011): Indicators for assessing folate and vitamin B-12 status and for monitoring the efficacy of intervention strategies, Am J Clin Nutr. 94(2). Available at … Continue reading

Suplementacja witaminy B12 na diecie wegańskiej / wegetariańskiej

Dieta wegetariańska może zapewnić odpowiednią podaż witaminy B12. Jednak w różnych badaniach wykazano, że ich uczestnicy będący na diecie wegetariańskiej spożywali średnio tylko 1,7-2,5 mikrograma witaminy B12 dziennie, co jest nieco poniżej zalecanej dawki.[34]Davey GK, Spencer EA, Appleby PN, Allen NE et al. (2003): EPIC-Oxford: lifestyle characteristics and nutrient intakes in a cohort of 33 883 meat-eaters and 31 546 non meat-eaters in the UK. Public … Continue reading [35]Koebnick C, Hoffmann I, Dagnelie PC, Heins UA et al. (2004): Long-term ovo-lacto vegetarian diet impairs vitamin B12 status in pregnant women. J Nutr 134 (12), Available at … Continue reading Jeśli diety wegańskiej nie uzupełnia się suplementami diety lub gdy spożywa się niedostateczną ilość żywności wzbogaconej w witaminę B12, spodziewane spożycie witaminy B12 wynosi 0 mikrogramów dziennie. W związku z tym w wielu badaniach weganie wykazują niewystarczającą podaż witaminy B12.[36]Majchrzak D, Singer I, Männer M, Rust P et al. (2006): B-vitamin status and concentrations of homocysteine in Austrian omnivores, vegetarians and vegans. Ann Nutr Metab 50 (6), 485-91 Available at … Continue reading [37]Elmadfa I, Singer I (2009): Vitamin B12 and homocysteine status among vegetarians: a global perspective. Am J Clin Nutr 89 (5 Suppl), 1693S-1698S Available at … Continue reading [38]Herrmann W, Schorr H, Obeid R, Geisel J (2003): Vitamin B12 status, particularly holotranscobalamin II and methylmalonic acid concentrations, and hyperhomocysteinemia in vegetarians. Am J Clin Nutr … Continue reading

Tak więc, stosując dietę wegańską / wegetariańską, należy zapewnić wystarczającą podaż witaminy B12 poprzez żywność fortyfikowaną i suplementy diety w postaci np. tabletek, kropli lub pasty do zębów z witaminą B12. Kobiety w ciąży i karmiące piersią powinny zwracać szczególną uwagę na spożywanie odpowiedniej ilości witaminy B12, aby zapewnić dzieciom odpowiednią podaż.

Suplementy witaminy B12

Dlaczego musimy brać suplementy

Ludzie – i zwierzęta – czerpią witaminę B12 z naturalnych źródeł od setek tysięcy lat, jedząc rośliny, które nadal mają na sobie kawałki ziemi, a także pijąc wodę z rzeki, która zawiera wodę przepływającą wcześniej przez glebę. Dzisiaj jednak myjemy nasze owoce i warzywa tak dobrze, a nasze ogólne środowisko – w tym gleba rolnicza – jest tak wysterylizowane, że nie mamy już kontaktu z wystarczającą ilością “brudu”, aby zapewnić sobie tą drogą właściwą podaż witaminy B12. Właśnie dlatego konieczne jest przyjmowanie suplementów witaminy B12. Jest ona w prosty sposób wytwarzana poprzez fermentację bakteryjną i może być bezpiecznie włączona do codziennej diety.

Uzupełnianie witaminy B12 suplementami do stosowania doustnego (tabletki, kapsułki) lub podjęzykowo (tabletki do ssania, krople, spraye)

Nie zaleca się stosowania multiwitamin, ponieważ witamina B12 może rozkładać się w obecności witaminy C i miedzi. Za to samodzielne suplementy witaminy B12 mogą być bardzo skuteczne. Według badań nie ma znaczącej różnicy między podjęzykowym lub doustnym przyjmowaniem witaminy B12.[39]Sharabi, A. et al. (2003): Replacement therapy for vitamin B12 deficiency: comparison between the sublingual and oral route: Sublingual vs. oral vitamin B12 replacement. British Journal of Clinical … Continue reading [40]Yazaki, Y. et al. (2006): A Single-Center, Double-Blinded, Randomized Controlled Study to Evaluate the Relative Efficacy of Sublingual and Oral Vitamin B-Complex Administration in Reducing Total … Continue reading Wskaźniki wchłaniania dla dawek 50 mikrogramów, 200 mikrogramów i 1000 mikrogramów wynoszą odpowiednio około 1,5 mikrograma, 3,5 mikrograma i 11,5 mikrograma.

Pasta do zębów z witaminą B12

Jedną z form skutecznej suplementacji witaminy B12 jest używanie pasty do zębów wzbogaconej w tę witaminę. Badanie wykazało, że może ona znacznie poprawić poziom witaminy B12 u osób, które myły nią zęby dwa razy dziennie w ciągu 12 tygodni. Pasta używana w tym badaniu została wzbogacona o 100 mikrogramów cyjanokobalaminy na gram.[41]Institut für alternative und nachhaltige Ernährung & Dr. Markus Keller (2016): Vitamin B12 angereichtertes Zahngel für Vegetarier: Alternative zu Nahrungsergänzungen und Injektionen? … Continue reading

Domięśniowe zastrzyki witaminy B12

W większości krajów domięśniowe zastrzyki od dawna stanowią standardowe leczenie niedoboru witaminy B12. Jednak ostatnie badania nie wykazały znaczącej różnicy między przyjmowaniem witaminy B12 w postaci doustnej a domięśniowej.[42]Josep Vidal-Alaball, Christopher Butler, Rebecca Cannings-John, Andrew Goringe, Kerry Hood, Andrew McCaddon, Ian McDowell, Alexandra Papaioannou (2005): Oral vitamin B12 versus intramuscular vitamin … Continue reading U pacjentów cierpiących na anemię złośliwą (chorobę autoimmunologiczną) najskuteczniejszą formą suplementacji jest zastrzyk domięśniowy.

Rady od ProVeg dla optymalnej suplementacji witaminą B12

  • Weganie i wegetarianie powinni regularnie sprawdzać poziom witaminy B12.
  • Osoby przestrzegające diety wegańskiej powinny regularnie przyjmować suplementy diety w celu zapewnienia odpowiedniej podaży witaminy B12.
  • Aby określić odpowiednią dozę, należy wziąć pod uwagę zarówno zapotrzebowanie na witaminę B12, jak i dawkę suplementu.

* Absorpcja czynnika wewnętrznego jest podawana jako 1,5 mikrograma, podczas gdy druga część reprezentuje procent absorpcji przez dyfuzję pasywną.

Pro Zdrowie

Są to ogólne wytyczne żywieniowe. Jeśli masz obawy co do swojej diety, porozmawiaj z lekarzem o wizycie u dietetyka. Omówienie stosowania suplementów diety z lekarzem pomoże zapewnić, że są one odpowiednie dla Ciebie. Nigdy nie należy przerywać przyjmowania przepisanych leków bez uprzedniej rozmowy z lekarzem.

Źródła

Źródła
1 Food Safety Authority (2006): Tolerable upper intake levels for vitamins and minerals. European Food Safety Authority p.45
2 Neil, E. & Marsh, G. (1999): Coenzyme B12 (cobalamin)-dependent enzymes, Essays In Biochemistry, Volume 34, Page 139-154.. Available at https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10730193 [05.03.2018]
3 World Health Organization & Food and Agriculture Organization of the United Nations (2004): Vitamin and mineral requirements in human nutrition. World Health Organization; FAO p.279
4 O’Leary, F. & Samman, S. (2010): Vitamin B12 in Health and Disease, Nutrients, Volume 2, Page 299-316. Available at https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3257642/ [21.03.2018]
5 Fang, H., Kang, J., Zhang, D. (2017): Microbial production of vitamin B12: a review and future perspectives. Available at https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5282855/ [21.03.2018]
6 Elmadfa, I. & C. Leitzmann (2015): Ernährung des Menschen. Verlag Eugen Ulmer p.478
7 Ledochowski, M. (2010): Klinische Ernährungsmedizin. Springer-Verlag Vienna p.252
8 Elmadfa, I. & C. Leitzmann (2015): Ernährung des Menschen. Verlag Eugen Ulmer pp.478
9 Biesalski, H. K. et al. (2017): Taschenatlas Ernährung. Georg Thieme Verlag p.201
10 Truswell, A. S. (2007): Vitamin B12. Nutrition & Dietetics. 64, S120–S125. Available at http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1747-0080.2007.00198.x/epdf [07.03.2018]
11 U.S. Department of Health & Human Services (2018): Vitamin B12. Available at https://ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminB12-HealthProfessional/ [05.03.2018]
12 Scott JM (1997): Bioavailability of vitamin B12, Eur J Clin Nutr. 1997 Jan; 51 Suppl 1:S49-53
13, 17 Fenech, M. (2012): Folate (vitamin B9) and vitamin B12 and their function in the maintenance of nuclear and mitochondrial genome integrity. Mutation Research/Fundamental and Molecular
14 Biesalski, H. K. et al. (2017): Taschenatlas Ernährung. Georg Thieme Verlag p.200
15 Chan, C. Q. H., Low, L. L. & Lee, K. H. (2016): Oral Vitamin B12 Replacement for the Treatment of Pernicious Anemia. Front Med (Lausanne), 3:38
16 Sharabi, A., Cohen, E., Sulkes, J. and Garty, M. (2003), Replacement therapy for vitamin B12 deficiency: comparison between the sublingual and oral route. British Journal of Clinical Pharmacology, 56: 635–638. doi: 10.1046/j.1365-2125.2003.01907.x
18 Vivien M. Hodgesa, Susan Raineya, Terence R. Lappin a, A. Peter Maxwell (2007): Pathophysiology of anemia and erythrocytosis, p.142. Available at https://www.researchgate.net/publication/6182948_Pathophysiology_of_anemia_and_erythrocytosis [21.03.2018]
19 Fiona O’Leary and Samir Samman (2010): Vitamin B12 in Health and Disease
Available at https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3257642/ [21.03.2018]
20 Obeid R, Schorr H, Eckert R, Herrmann W. (2008): Causes and Early Diagnosis of Vitamin B12 Deficiency Available at https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2696961/ [21.03.2018]
21, 23 Obeid R, Schorr H, Eckert R, Herrmann W. (2004): Vitamin B12 status in the elderly as judged by available biochemical markers. Available at https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14709663 [21.03.2018]
22 Sharabi, A., Cohen, E., Sulkes, J. and Garty, M. (2003), Replacement therapy for vitamin B12 deficiency: comparison between the sublingual and oral route. British Journal of Clinical Pharmacology, p635–638
24 Herrmann W, Obeid R, Schorr H, Geisel J (2005/6): The usefulness of holotranscobalamin in predicting vitamin B12 status in different clinical settings. Available at https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15720207?dopt=Abstract [20.03.2018]
25 Herrmann W, Schorr H, Bodis M et al. ( 2000): Role of homocysteine, cystathionine and methylmalonic acid measurement for diagnosis of vitamin deficiency in high-aged subjects. Eur J Clin Invest. Online unter https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11122323?dopt=Abstract [20.03.2018]
26 Herrmann W, Obeid R, Schorr H, Geisel J (2003): Functional vitamin B12 deficiency and determination of holotranscobalamin in populations at risk. Clin Chem Lab Med. Available at https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14656029?dopt=Abstract [20.03.2018]
27 Das Europäische Parlament und der Rat der Europäischen Union (2003): VERORDNUNG (EG) Nr. 1831/2003 DES EUROPÄISCHEN PARLAMENTS UND DES RATES vom 22. September 2003 über Zusatzstoffe zur Verwendung in der Tierernährung. Available at http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2003:268:0029:0043:de:PDF [20.03.2018]
28 Berger I (2009): Vitamin B12-Mangel bei veganer Ernährung: Mythen und Realitäten aufgezeigt anhand einer empirischen Studie. Ibidem, Stuttgart, p.34-55
29 Academy of Nutrition and Dietetics (2017): Vitamin B12 in Vegetarian Diets. Available at https://vegetariannutrition.net/docs/B12-Vegetarian-Nutrition.pdf [20.03.2018]
30 Pawlak, R, Phd RD., Academy of Nutrition and Dietetics (2017): Vegetarian Nutrition. Available at https://vegetariannutrition.net/docs/B12-Vegetarian-Nutrition.pdf [21.03.2018]
31 Europäische Union (2007): Verordnung (EG) Nr. 834/2007 (Öko-Verordnung). Available at http://eur-lex.europa.eu/legal-content/DE/TXT/PDF/?uri=uriserv:OJ.L_.2007.189.01.0001.01.DEU [21.03.2018]
32 Pawlak, R. et al. (2013): How prevalent is vitamin B12 deficiency among vegetarians? Nutrition Reviews. 71, p.110–117
33 Green R. (2011): Indicators for assessing folate and vitamin B-12 status and for monitoring the efficacy of intervention strategies, Am J Clin Nutr. 94(2). Available at https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3142735/ [07.03.2018]
34 Davey GK, Spencer EA, Appleby PN, Allen NE et al. (2003): EPIC-Oxford: lifestyle characteristics and nutrient intakes in a cohort of 33 883 meat-eaters and 31 546 non meat-eaters in the UK. Public Health Nutr 6 (3), p.259-69
35 Koebnick C, Hoffmann I, Dagnelie PC, Heins UA et al. (2004): Long-term ovo-lacto vegetarian diet impairs vitamin B12 status in pregnant women. J Nutr 134 (12), Available at https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15570032 [07.03.2018]
36 Majchrzak D, Singer I, Männer M, Rust P et al. (2006): B-vitamin status and concentrations of homocysteine in Austrian omnivores, vegetarians and vegans. Ann Nutr Metab 50 (6), 485-91 Available at https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16988496 [07.03.2018]
37 Elmadfa I, Singer I (2009): Vitamin B12 and homocysteine status among vegetarians: a global perspective. Am J Clin Nutr 89 (5 Suppl), 1693S-1698S Available at https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19357223 [07.03.2018]
38 Herrmann W, Schorr H, Obeid R, Geisel J (2003): Vitamin B12 status, particularly holotranscobalamin II and methylmalonic acid concentrations, and hyperhomocysteinemia in vegetarians. Am J Clin Nutr 78 (1), 131-6 Available at https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12816782 [07.03.2018]
39 Sharabi, A. et al. (2003): Replacement therapy for vitamin B12 deficiency: comparison between the sublingual and oral route: Sublingual vs. oral vitamin B12 replacement. British Journal of Clinical Pharmacology. 56, p.635–638
40 Yazaki, Y. et al. (2006): A Single-Center, Double-Blinded, Randomized Controlled Study to Evaluate the Relative Efficacy of Sublingual and Oral Vitamin B-Complex Administration in Reducing Total Serum Homocysteine Levels
41 Institut für alternative und nachhaltige Ernährung & Dr. Markus Keller (2016): Vitamin B12 angereichtertes Zahngel für Vegetarier: Alternative zu Nahrungsergänzungen und Injektionen? Available at: https://www.bzfe.de/_data/files/eifonline_11_2016_zahncreme_B12_final.pdf [Accessed: 25.10.2017]
42 Josep Vidal-Alaball, Christopher Butler, Rebecca Cannings-John, Andrew Goringe, Kerry Hood, Andrew McCaddon, Ian McDowell, Alexandra Papaioannou (2005): Oral vitamin B12 versus intramuscular vitamin B12 for vitamin B12 deficiency. Available at https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5112015/ [21.03.2018]

Last updated: 11.10.2018

Wypróbuj Veggie Challenge

Top