Pro Milieu

De impact van de veehouderij op klimaatverandering

Klimaatverandering bedreigt de voedselzekerheid, de beschikbaarheid van water en de wereldwijde biodiversiteit. Bovendien vormt het een gevaar voor onze leefomgeving. De productie en de consumptie van dierlijke producten zijn grote oorzaken van klimaatverandering. Wie kiest voor een plantaardig voedingspatroon, vermindert dus de uitstoot van broeikasgassen. 

Maar wat is klimaatverandering juist? Sinds het begin van de industriële revolutie is de gemiddelde temperatuur op aarde langzaam aan het stijgen. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat deze temperatuurstijging veroorzaakt wordt door menselijke activiteiten en dat het de wereld waarin we leven sterk verandert. De effecten zijn al op verschillende manieren merkbaar in de omgeving, economie en maatschappij, en zullen het dagelijkse leven steeds meer beïnvloeden.

Klimaatverandering is een toenemende verandering op de lange termijn. Denk hierbij aan de langzame stijging van de temperatuur en van het zeeniveau, en aan de toename van extreme weersomstandigheden zoals stormen, overstromingen en hittegolven. Deze omstandigheden hebben een negatieve invloed op de landbouw, de economie en onze gezondheid. Zo lopen kinderen en ouderen extra risico door hittegolven die optreden als gevolg van klimaatverandering.

De uitstoot van broeikasgassen door de veeteelt

Volgens de Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO) wordt 14,5 procent van de uitstoot van broeikasgassen veroorzaakt door de veehouderij. De veehouderij is verantwoordelijk voor minstens de helft van alle broeikasgassen die wordt uitgestoten door de voedingsindustrie: de industrie die zich schuldig maakt aan 30 procent van de door de mens uitgestoten broeikasgassen.^[1]Vermeulen, S. J. et al. (2012): Climate Change and Food Systems. Annual Review of Environment and Resources 37, p.195–222 ^[2]Herrero, M., B. Henderson, P. Havlík, et al. (2016): Greenhouse gas mitigation potentials in the livestock sector. Nature Clim. Change. 6, p.452–461 ^[3]Bajželj, B., J. M. Allwood & J. M. Cullen (2013): Designing Climate Change Mitigation Plans That Add Up. Environ Sci Technol. 47, p.8062–8069 De twintig grootste vlees- en zuivelbedrijven stoten gezamenlijk meer broeikasgassen uit dan België in haar totaliteit.^[4]Heinrich Böll Stiftung, GRAIN & Institute for Agriculture & Trade Policy (2017): Big Meat and Dairy’s supersized Climate Footprint. Available at: … Continue reading

Koolstofdioxide (CO2) is het bekendste broeikasgas en is verantwoordelijk voor 27 procent van de broeikasgasuitstoot door de veehouderij. Vaak wordt vergeten dat methaan (CH4) 28 keer schadelijker is voor het klimaat dan koolstofdioxide.^[5]Gerber, P. et al. (2013): Tackling climate change through livestock: a global assessment of emissions and mitigation opportunities. FAO, Rome. p. 15 De invloed van distikstofmonoxide (N2O, ook wel lachgas) op de opwarming van de aarde is zelfs 265 keer groter dan die van CO2.^[6]Myhre, G., D. Shindell, F.-M. Bréon, et al. (2013): Anthropogenic and Natural Radiative Forcing. In: Climate Change 2013: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fifth … Continue reading Methaanuitstoot wordt voornamelijk veroorzaakt door vee. Dit komt doordat herkauwers (koeien, schapen, geiten) methaan produceren tijdens hun spijsverteringsproces. Methaan beslaat ongeveer 44 procent van de broeikasgasuitstoot door de veehouderij.^[7]Gerber, P. et al. (2013): Tackling climate change through livestock: a global assessment of emissions and mitigation opportunities. FAO, Rome. p.15 Lachgas ontstaat wanneer dierlijke mest wordt gebruikt bij bemesting, compostering en overige verwerkingen.

Problemen ontstaan voornamelijk op het moment dat meer stikstof wordt gebruikt dan de gewassen kunnen opnemen. Circa 29 procent van de uitstoot door de vleesindustrie bestaat uit lachgas.^[8]Gerber, P. et al. (2013): Tackling climate change through livestock: a global assessment of emissions and mitigation opportunities. FAO, Rome. p. 15 De immense omvang van de rundvlees- en zuivelindustrie maakt dat rundveehouderijen het grootste aandeel leveren wat betreft broeikasgassen afkomstig van de vleesindustrie. Het gaat hier om 65 procent.^[9]Gerber, P. et al. (2013): Tackling climate change through livestock: a global assessment of emissions and mitigation opportunities. FAO, Rome. p. 15 Omdat de vlees- en zuivelproductie nog altijd verder wordt uitgediept, blijft de uitstoot toenemen.

Ontbossing, biodiversiteitsverlies en bodemerosie

De veehouderij veroorzaakt niet alleen veel uitstoot, het zorgt er ook voor dat gebieden van bos, grasland en drasland in gebruik worden genomen voor begrazing en het verbouwen van veevoer.  Het vernietigen van deze gebieden om hier vervolgens landbouwgrond van te maken, is één van de grootste bronnen van CO2-uitstoot.^[10]IPCC (2007): Climate Change 2007: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Core Writing Team, … Continue reading Bovendien verliezen wilde dieren hun leefomgeving, waardoor de biodiversiteit en ecosystemen onder druk komen te staan.

Dit soort praktijken verergeren de klimaatverandering. Bossen en andere natuurgebieden fungeren namelijk als opslagplaats voor koolstof: ze nemen koolstof op uit de atmosfeer en leggen het vast in de bodem. Ontbossing onderbreekt dit proces waardoor minder koolstof kan worden opgenomen. Daarmee heeft de veehouderij een dubbel negatief effect op het klimaat. Deze tak van industrie produceert een aanzienlijke hoeveelheid broeikasgassen en vernietigt tegelijk de natuurlijke beschermingssystemen van de aarde. 

Het Amazoneregenwoud wordt vaak gezien als de longen van de aarde. Helaas is al 20 procent van dit regenwoud vernietigd; een even groot gebied wordt met ontbossing bedreigd.^[11]BBC (2005): Amazon destruction accelerating. Available at: http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4561189.stm [03.03.2018] Als de vernietiging van het Amazoneregenwoud op deze manier doorgaat, zal er een punt komen waarop een volledige ineenstorting van het ecosysteem onvermijdelijk is. Dit heeft enorme gevolgen voor het klimaat.^[12]Saatchi, S., S. Asefi-Najafabady, Y. Malhi, et al (2013): Persistent Effects of a Severe Drought on Amazonian Forest Canopy. Proceedings of the National Academy of Sciences 110, no. 2 (January 8, … Continue reading

Vruchtbare tuingrond bevat teelaarde en veen, en is rijk aan organisch materiaal. Door ontbossing, drooglegging en niet-duurzaam landgebruik loopt de toplaag van de bodem risico op erosie. Natuurlijke hulpbronnen zoals teelaarde en veen kunnen niet eenvoudig worden hersteld; daar gaan meerdere generaties overheen.

Landbouwmachines, overbemesting, gifstoffen en monoculturen putten de bodem uit en maken deze losser, wat de kans op erosie door regen en wind vergroot. Een slechte bodem leidt vervolgens tot een slechte oogst en dus tot een toenemende vraag naar landbouwgrond. Bodems zijn tevens een belangrijke opslagplaats voor koolstof. Ze bevatten meer koolstof dan de complete atmosfeer of alle gewassen samen.^[13]Gobin, A., P. Campling et al. (2011): Soil organic matter management across the EU – best practices, constraints and trade-offs, Final Report for the European Commission’s DG Environment, … Continue reading ^[14]Heinrich-Böll-Stiftung, Institute for Advanced Sustainability Studies, and Bund für Umwelt- und Naturschutz Deutschland (2015): Bodenatlas 2015: Daten und Fakten über Acker, Land und Erde. Slijtage aan de toplaag van de bodem gaat gepaard met klimaatverandering.

Waterverbruik (liter/kg) van verschillende soorten voedsel

Zo is er voor 1 kg tarwe 900 liter water nodig, en voor 1 kg rundvlees 16.000 liter, dat zijn maar liefst zes Olympische zwembaden! Eiwitten uit dierlijke productie hebben een veel grotere impact op het klimaat en het milieu dan eiwitten uit plantaardige productie. Zo is er bijvoorbeeld voor 1 kilogram eiwitten uit rundvlees tien keer meer water nodig dan voor 1 kilogram eiwitten uit kikkererwten. Maar niet alleen vlees verbruikt veel water, ook zuivel heeft een grote waterafdruk. Voor de productie van bijvoorbeeld koemelk is drie keer zoveel water nodig als voor de productie van sojamelk.

Is water besparen dan zo hard nodig? Jaarlijks hebben 4 miljard mensen minstens een maand per jaar last van waterschaarste. Een half miljard mensen worstelen zelfs het hele jaar door met dit probleem, en dan te bedenken dat we een groot deel van ons drinkbare water gebruiken om vee van drinken te voorzien en om voer voor deze dieren te laten groeien.

Tot slot bedreigt de veeteelt ook de kwaliteit van ons water. Onze veestapel produceert ontzettend veel mest. Die mest bevat nitraten, die deels in de lucht (in de vorm van ammoniak) en deels in het grond- en oppervlaktewater terechtkomen. Ze bedreigen de kwaliteit van het drink- en zwemwater, en ook de visbestanden.

Verandering van onze voedselkeuzes is nodig

Hogere inkomens en verstedelijking in ontwikkelingslanden vergroten de vleesconsumptie. Wereldwijd is een transitie gaande waarbij traditionele, weinig bewerkte en grotendeels plantaardige voedingspatronen worden vervangen door diëten die rijk zijn aan bewerkte suikers, vetten en dierlijke producten. Gaat de stijging in de consumptie van vlees en andere dierlijke producten zo door, dan zal de uitstoot van broeikasgassen afkomstig van de veehouderij tegen het jaar 2050 met bijna 80 procent zijn gestegen.^[15]Popp, A. et al. (2010): Food consumption, diet shifts and associated non-CO2 greenhouse gases from agricultural production. Global Environmental Change 20, p.451–462 ^[16]Tilman, D. & M. Clark (2014): Global diets link environmental sustainability and human health. Nature 515, p.518–522) ^[17]Springmann, M. et al. (2016): Analysis and valuation of the health and climate change cobenefits of dietary change. PNAS 113, p.4146–4151) Targets uit het Parijse Klimaatakkoord vallen op deze manier onmogelijk te behalen. Om het doel van 2°C te kunnen bereiken, is het cruciaal om de consumptie van dierlijke producten te verminderen.^[18]Brent Kim et al. (2015): The Importance of Reducing Animal Product Consumption and Wasted Food in Mitigating Catastrophic Climate Change. John Hopkins Center for a Livable Future ^[19]Hedenus, F., S. Wirsenius & D. J. A. Johansson (2014): The importance of reduced meat and dairy consumption for meeting stringent climate change targets. Climatic Change. 124, p.79–91

De klimaatvoordelen van een plantaardig voedingspatroon

Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat een plantaardig voedingspatroon minder impact heeft op het klimaat dan een voedingspatroon waarbinnen veel dierlijke producten worden genuttigd. Zo wordt bijvoorbeeld bij de productie van 1 kilogram rundvlees tussen de 10 en 30 kilogram CO2 wordt uitgestoten.^[20]Lesschen, J P., M. van der Berg et al. (2011): Greenhouse gas emission profiles of European livestock sectors. Animal Feed Science and Technology, pp. 166-167 and pp. 16-28. ^[21]Garnett, T. (2009): Livestock-related greenhouse gas emissions: Impacts and options for policy makers. Environmental Science and Policy 12, pp. 491–504. ^[22]Carlsson-Kanyama, A., & A. D. González (2009): Potential contributions of food consumption patterns to climate change. The American Journal of Clinical Nutrition 2009; 89 (suppl), pp. 1704S-9S. ^[23]Reinhardt, G., S. Gärtner, Münch, J. & S. Häfele (2009): Ökologische Optimierung regional erzeugter Lebensmittel: Energie- und Klimabilanzen, Heidelberg: IFEU. ^[24]Venkat, K. (2012): The climate change and economic impacts of food waste in the United States, Portland, OR: CleanMetrics Corp. Bij de productie van 1 kilogram tofu is dat slechts 1 kilogram. ^[25]Mejia, A. et al. (2017): Greenhouse Gas Emissions Generated by Tofu Production: A Case Study. Journal of Hunger & Environmental Nutrition Als we rundvlees vervangen door bonen, komt 42 procent van de landbouwgrond in de Verenigde Staten vrij. 

Onderzoek toont aan dat iedereen zijn of haar voedselgerelateerde koolstofvoetafdruk kan halveren door over te stappen op een plantaardig voedingspatroon, en dat de wereldwijde broeikasgasuitstoot voor het jaar 2050 tot wel 70 procent kan afnemen als we er allemaal voor kiezen om veganistisch te eten.^[26]Wissenschaftlicher Beirat für Agrarpolitik, Ernährung und gesundheitlichen Verbraucherschutz & Wissenschaftlicher Beirat Waldpolitik beim BMEL (2016): Klimaschutz in der Land- und … Continue reading ^[27]Scarborough, P. et al. (2014): Dietary greenhouse gas emissions of meat-eaters, fish-eaters, vegetarians and vegans in the UK. Climatic Change 125, p.179–192 Vlees, zuivel en andere dierlijke producten creëren meer broeikasgassen dan plantaardig voedsel. Ook vragen ze om veel meer land en grondstoffen. De conclusie is dan ook eenvoudig: een plantaardig voedingspatroon is één van de makkelijkste en meest effectieve manieren waarop ieder van ons het klimaat positief kan beïnvloeden.

ProVeg reduceert de uitstoot van broeikasgassen

Door in gesprek te gaan met politici, beleidsmakers en maatschappelijke organisaties verspreidt ProVeg kennis over de impact die onze voedselkeuzes hebben op het klimaat. Politici dienen de voedselproductie en -consumptie, en dan met name de veehouderij, te prioriteren; zowel op de wereldagenda als in nationale implementaties. Om onze stem te laten horen, werken we veel samen met andere partners. ProVeg voert actieve onderhandelingen en draagt door publieksparticipatie bij aan het nationale én internationale beleid tegen klimaatverandering.