Globalne ocieplenie wraz z wykorzystaniem gruntów i wody, marnotrawstwo zasobów, utrata różnorodności biologicznej oraz wzrost liczby chorób odzwierzęcych to tylko niektóre z globalnych problemów, przed którymi obecnie stoimy. Problemy te nasilają się z powodu rosnącej liczby ludności na świecie i związanego z tym wzrostu popytu na produkty pochodzenia zwierzęcego. Zmiana diety jest pilnie potrzebna, aby pomóc w rozwiązaniu tych problemów. 

Nasza planeta ma pewne ograniczenia odnośnie tego, ile może znieść zanim kluczowy system, taki jak jej klimat, osiągnie tzw. punt krytyczny. Osiągnięcie go lub jego przekroczenie może spowodować nieodwracalne i poważne zmiany w niektórych z naszych systemów ziemskich, powodując między innymi globalne ocieplenie lub utratę bioróżnorodności.[1]Rockström, J., W. Steffen, K. Noone, et al. (2009): Planetary Boundaries: Exploring the Safe Operating Space for Humanity. Ecology and Society 14(2), doi:10.5751/ES-03180-140232[2]Steffen, W., K. Richardson, J. Rockstrom, et al. (2015): Planetary boundaries: Guiding human development on a changing planet. Science 347(6223), 1259855–1259855. doi:10.1126/science.1259855 Globalny system żywnościowy oraz obecne wzorce konsumpcji odgrywają główną rolę w przekraczaniu niektórych z tych granic planetarnych, a zmiana tego, co jemy, może być korzystna zarówno dla zdrowia ludzi, jak i całej planety.

Kryzys klimatyczny

Obecny kryzys klimatyczny jest ogromnym zagrożeniem dla bezpieczeństwa żywnościowego, dostępności wody i bioróżnorodności na całym świecie, a także główną przyczyną katastrof ekologicznych. Według Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC), nasz obecny system żywnościowy jest odpowiedzialny nawet za jedną trzecią globalnej emisji gazów cieplarnianych[3]IPCC, H. Barbosa, T. Benton, et al. (2019): Climate Change and Land. An IPCC Special Report on climate change, desertification, land degradation, sustainable land management, food security, and … Continue reading, przy czym za połowę z nich odpowiada hodowla zwierząt.[4]Gerber, P., H. Steinfeld, B. Henderson, et al. (2013): Tackling climate change through livestock: a global assessment of emissions and mitigation opportunities. FAO, Rome[5]Może to być nawet ok. 16% według FAO (2017): Global Livestock Environmental Assessment Model (GLEAM). Rome. Available at: http://www.fao.org/gleam/results/en/ and IPCC (2014): Climate Change 2014: … Continue reading[6] Poore, J. & T. Nemecek (2018): Reducing food’s environmental impacts through producers and consumers. Science 360(6392), 987–992. doi:10.1126/science.aaq0216 Cele wyznaczone w Porozumieniu Paryskim w 2015 roku – ograniczenie globalnego ocieplenia do 1,5°C w celu uniknięcia najgorszych skutków globalnego ocieplenia – nie będą możliwe do osiągnięcia, jeśli utrzymają się obecne zachowania związane z konsumpcją żywności, nawet jeśli emisje z paliw kopalnych zostałyby całkowicie wstrzymane.[7]Clark, M. A., N. G. G. Domingo, K. Colgan, et al. (2020): Global food system emissions could preclude achieving the 1.5° and 2°C climate change targets. Science 370(6517), 705–708. … Continue reading

Badania naukowe, jak również organizacje takie jak IPCC, zgadzają się, że przejście na dietę opartą w większym stopniu na produktach roślinnych może znacznie ograniczyć emisję gazów cieplarnianych związanych z żywnością.[8]IPCC, H. Barbosa, T. Benton, et al. (2019): Climate Change and Land. An IPCC Special Report on climate change, desertification, land degradation, sustainable land management, food security, and … Continue reading Na poziomie indywidualnym, przejście na dietę roślinną może potencjalnie zmniejszyć osobistą emisję gazów cieplarnianych związanych z żywnością nawet o 50%.[9]Hallström, E., A. Carlsson-Kanyama & P. Börjesson (2015): Environmental impact of dietary change: a systematic review. Journal of Cleaner Production 91 1–11. … Continue reading[10]Wissenschaftlicher Beirat Agrarpolitik, Ernährung und gesundheitlicher Verbraucherschutz & Wissenschaftlicher Beirat Waldpolitik beim BMEL (2016): Klimaschutz in der Land- und Forstwirtschaft … Continue reading[11]Scarborough, P., P. N. Appleby, A. Mizdrak, et al. (2014): Dietary greenhouse gas emissions of meat-eaters, fish-eaters, vegetarians and vegans in the UK. Climatic Change 125(2), 179–192. … Continue reading[12]Abejón, R., L. Batlle-Bayer, J. Laso, et al. (2020): Multi-Objective Optimization of Nutritional, Environmental and Economic Aspects of Diets Applied to the Spanish Context. Foods 9(11), … Continue reading W skali światowej, jeśli wszyscy przyjęliby dietę wegańską, globalna emisja gazów związanych z żywnością mogłaby zostać zredukowana nawet o 70% do 2050 r., w porównaniu do scenariusza, w którym utrzymano by obecne praktyki żywieniowe.[13]Springmann, M., H. C. J. Godfray, M. Rayner, et al. (2016): Analysis and valuation of the health and climate change cobenefits of dietary change. Proceedings of the National Academy of Sciences … Continue reading

 

Zużycie wody

Świat znajduje się w samym środku kryzysu wodnego. Niedobór wody dotyka już ponad 40% światowej populacji.[14]Guppy, L. & K. Anderson (2017): Water Crisis Report. United Nations University Institute for Water, Environment and Health, Hamilton, Canada. W skali światowej, rolnictwo jest największym konsumentem słodkiej wody. Sektor ten zużywa 70% słodkiej wody do nawadniania pól oraz do hodowli zwierząt na lądzie i w akwakulturze.[15]UNESCO, UN-Water (2020): United Nations World Water Development Report 2020:Water and Climate Change, Paris, UNESCO. Uprawa roślin paszowych odpowiada za 20% światowych wydatków na słodką wodę.[16]FAO (2019): Water use in livestock production systems and supply chains – Guidelines for assessment (Version 1). Livestock Environmental Assessment and Performance (LEAP) Partnership. Rome.

Mówiąc o zużyciu wody, często odnosimy się do “śladu wodnego”, który wskazuje, ile wody potrzeba do wytworzenia określonych dóbr, takich jak żywność. Ślad wodny jest to połączenie słodkiej wody bezpośrednio wykorzystywanej do produkcji (woda niebieska), która pochodzi z wód gruntowych i powierzchniowych, oraz wody z opadów atmosferycznych (woda zielona), która została zachowana w glebie i jest potencjalnie dostępna dla roślin. To, jak duża jest ilość wody w poszczególnych kategoriach, zależy od konkretnego produktu i może się różnić w zależności od regionu. Jeśli chodzi o ślad wodny, produkcja 150-gramowego burgera wołowego wymaga 2350 litrów wody, podczas gdy porównywalny burger na bazie soi potrzebuje jednie około 158 litrów.[17]Ercin, A. E., M. M. Aldaya & A. Y. Hoekstra (2012): The water footprint of soy milk and soy burger and equivalent animal products. Ecological Indicators 18 392–402. … Continue reading

Idąc dalej, na poziomie indywidualnym, można potencjalnie zmniejszyć swój ślad wodny o 25-55% przechodząc na dietę bliższą roślinnej.[18]Harris, F., C. Moss, E. J. M. Joy, et al. (2019): The Water Footprint of Diets: A Global Systematic Review and Meta-analysis. Advances in Nutrition doi:10.1093/advances/nmz091[19]Vanham, D., S. Comero, B. M. Gawlik, et al. (2018): The water footprint of different diets within European sub-national geographical entities. Nature Sustainability 1(9), 518–525. … Continue reading Może to oznaczać całkowitą redukcję od 1200 do 2000 litrów wody każdego dnia.[20]A.Y. Hoekstra (2015): The Water Footprint: The Relation Between Human Consumption and Water Use. The Water We Eat, Springer Water, pp 35-48[21]Vanham, D., S. Comero, B. M. Gawlik, et al. (2018): The water footprint of different diets within European sub-national geographical entities. Nature Sustainability 1(9), 518–525. … Continue reading Jeśli chodzi o wodę słodką, również może nastąpić znaczna redukcja[22]Vanham, D., S. Comero, B. M. Gawlik, et al. (2018): The water footprint of different diets within European sub-national geographical entities. Nature Sustainability 1(9), 518–525. … Continue reading – zależy to jednak od tego, co jest spożywane i gdzie zostało wyprodukowane.[23]Harris, F., C. Moss, E. J. M. Joy, et al. (2019): The Water Footprint of Diets: A Global Systematic Review and Meta-analysis. Advances in Nutrition doi:10.1093/advances/nmz091

Użytkowanie gruntów

Około połowa powierzchni mieszkalnej na świecie przeznaczana jest do celów rolnych.[24]Hannah R. and M. Roser (2013): Land Use. OurWorldInData.org. Available at: https://ourworldindata.org/land-use [02.12.2020] 80% z niej wykorzystywana jest do produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego (co przyczynia się również do 60% emisji związanych z żywnością), chociaż dostarczają one jedynie przeszło 18% spożywanych przez nas kalorii.[25]Poore, J. & T. Nemecek (2018): Reducing food’s environmental impacts through producers and consumers. Science 360(6392), 987–992. doi:10.1126/science.aaq0216 Większość tych terenów wykorzystywana jest jako pastwiska, podczas gdy pozostałe tereny, obejmujące duże obszary pól uprawnych, które potencjalnie mogłyby być wykorzystane do uprawy roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi, są wykorzystywane do uprawy roślin paszowych. Według FAO, około jedna trzecia światowych gruntów uprawnych jest wykorzystywana pod uprawy paszowe i chociaż ta średnia światowa jest już bardzo wysoka, kraje o wysokim udziale białka zwierzęcego w diecie wykorzystują jeszcze więcej gruntów uprawnych.[26]Steinfeld, H., P. Gerber, T. D. Wassenaar, et al. (2006): Livestock’s long shadow: environmental issues and options. Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rome Przykładowo, ponad 50% niemieckich gruntów uprawnych uprawianych wykorzystywana jest do produkcji roślin paszowych. Ponadto, Niemcy “importują” ogromne ilości ziemi – dwukrotnie więcej niż wynosi powierzchnia wykorzystywana do krajowej produkcji roślinnej. W sumie dwie trzecie powierzchni upraw w Niemczech wykorzystuje się do produkcji zwierzęcej.[27]Umwelt Bundesamt (2017): Quantifying the land footprint of Germany and the EU using a hybrid accounting model. Dessau-Roßlau.

Marnotrawstwo zasobów

Smutnym faktem jest to, że jedna trzecia całej żywności jest tracona lub marnowana.[28]UNEP: Worldwide food waste. Available at: https://www.unenvironment.org/thinkeatsave/get-informed/worldwide-food-waste [06.12.2020] Podczas gdy duża część tego marnotrawstwa ma miejsce na poziomie konsumpcji, istnieje jeszcze jeden ważny czynnik, który należy wziąć pod uwagę. Jak podkreślono powyżej, ogromnymi ilościami upraw karmimy zwierzęta, które potencjalnie mogą być również spożywane bezpośrednio przez ludzi. Około jedna trzecia wszystkich zbóż i dwie trzecie soi, kukurydzy i jęczmienia podawana jest zwierzętom.[29]Willett, W., J. Rockström, B. Loken, et al. (2019): Food in the Anthropocene: the EAT–Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems. Nie wszystko, czym karmimy tzw. zwierzęta hodowlane, może być również wykorzystane do żywienia ludzi (np. trawa z pastwisk), a w niektórych regionach świata wyhodowanie wystarczającej ilości roślin do spożycia przez ludzi jest zwyczajnie niemożliwe. Jednakże, w szczególności na Zachodzie, znaczna część tego, czym karmimy zwierzęta, stanowi bezpośrednią konkurencję dla potrzeb człowieka.

Największe straty w produkcji żywności związane są z produkcją zwierząt na żywność.[30]Alexander, P., C. Brown, A. Arneth, et al. (2017): Losses, inefficiencies and waste in the global food system. Agricultural Systems 153(Supplement C), 190–200. doi:10.1016/j.agsy.2017.01.014[31]Shepon, A., G. Eshel, E. Noor, et al. (2018): The opportunity cost of animal based diets exceeds all food losses. Proceedings of the National Academy of Sciences 201713820. doi:10.1073/pnas.1713820115[32]Shepon, A., G. Eshel, E. Noor, et al. (2016): Energy and protein feed-to-food conversion efficiencies in the US and potential food security gains from dietary changes. Environmental Research Letters … Continue reading W biologii powszechnie wiadomo, że na każdym etapie łańcucha pokarmowego znaczna ilość energii zostaje utracona, ponieważ zużywana jest ona na procesy takie jak ruch czy metabolizm. “Efektywność wykorzystania paszy” opisuje ile kilogramów paszy potrzeba do wyprodukowania jednego kilograma mięsa, mleka lub jaj. Badanie przeprowadzone przez Shepon at al. (2016) wykazało, że średnio zaledwie około 8% białek roślinnych przekształcanych jest w białka zwierzęce – co oznacza, że na każdy kilogram białka zwierzęcego potrzeba około 12 kilogramów białka roślinnego.[33]Shepon, A., G. Eshel, E. Noor, et al. (2016): Energy and protein feed-to-food conversion efficiencies in the US and potential food security gains from dietary changes. Environmental Research Letters … Continue reading Porównując produkty pochodzenia zwierzęcego z odżywczo równoważnymi zamiennikami roślinnymi, traci się od 40% do 96% żywności.[34] Shepon, A., G. Eshel, E. Noor, et al. (2018): The opportunity cost of animal based diets exceeds all food losses. Proceedings of the National Academy of Sciences 201713820. doi:10.1073/pnas.1713820115

Przemysłowa hodowla zwierząt zużywa większe ilości białka, które mogłyby być wykorzystane do bezpośredniego spożycia przez ludzi.[35]Mottet, A., C. de Haan, A. Falcucci, et al. (2017): Livestock: On our plates or eating at our table? A new analysis of the feed/food debate. Global Food Security 14 1–8. … Continue reading W Stanach Zjednoczonych, zastąpienie mięsa alternatywnymi roślinami mogłoby zmniejszyć zapotrzebowanie na pola uprawne i stosowanie nawozów azotowych o 35-50%, a także w podobnym stopniu ograniczyć emisję gazów cieplarnianych.[36]Eshel, G., P. Stainier, A. Shepon, et al. (2019): Environmentally Optimal, Nutritionally Sound, Protein and Energy Conserving Plant Based Alternatives to U.S. Meat. Scientific Reports 9(1), … Continue reading Inny przykład z USA pokazał, że wzrost diety opartej na roślinach mógłby wyżywić dwa razy więcej ludności kraju.[37]Peters, C. J., J. Picardy, A. F. Darrouzet-Nardi, et al. (2016): Carrying capacity of U.S. agricultural land: Ten diet scenarios. Elem Sci Anth 4(0), University of California Press, 000116. … Continue reading Na poziomie globalnym, bylibyśmy w stanie wyżywić około 10 miliardów ludzi poprzez zmniejszenie ilości białka zwierzęcego w naszej diecie.[38]Cassidy, E. S., P. C. West, J. S. Gerber, et al. (2013): Redefining agricultural yields: from tonnes to people nourished per hectare. Environmental Research Letters 8(3), 034015. … Continue reading[39] Erb, K.-H., C. Lauk, T. Kastner, et al. (2016): Exploring the biophysical option space for feeding the world without deforestation. Nature Communications 7 11382. doi:10.1038/ncomms11382[40]Gerten, D., V. Heck, J. Jägermeyr, et al. (2020): Feeding ten billion people is possible within four terrestrial planetary boundaries. Nature Sustainability 3(3), 200–208. … Continue reading

 

Utrata różnorodności biologicznej

Różnorodność biologiczna ma kluczowe znaczenie dla funkcjonowania ekosystemów i jest niezbędna dla zdrowych gleb, regulacji wód, magazynowania dwutlenku węgla, produkcji żywności, zapylania i zdrowych populacji dzikich zwierząt.[41]FAO (2019): The State of the World’s Biodiversity for Food and Agriculture. Bélanger, J. and Pilling, D. (eds.). FAO Commission on Genetic Resources for Food and Agriculture Assessments. Rome, … Continue reading Mimo to, znaczna część spożywanej przez nas żywności pochodzi jedynie od niewielkiej liczby gatunków, a sposoby, w jakie ją produkujemy, wywierają dodatkową presję na różnorodność biologiczną.

Wkroczyliśmy w erę szóstego masowego wymierania.[42]Ceballos, G., P. R. Ehrlich & R. Dirzo (2017): Biological annihilation via the ongoing sixth mass extinction signaled by vertebrate population losses and declines. Proceedings of the National … Continue reading[43]Ceballos, G., P. R. Ehrlich & P. H. Raven (2020): Vertebrates on the brink as indicators of biological annihilation and the sixth mass extinction. Proceedings of the National Academy of Sciences … Continue reading Około 25% wszystkich gatunków jest obecnie zagrożonych wyginięciem, wiele z nich w ciągu najbliższych kilkudziesięciu lat.[44]IPBES (2019): Summary for policymakers of the global assessment report on biodiversity and ecosystem services of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services. … Continue reading Rolnictwo jest jedną z głównych przyczyn tego silnego spadku bioróżnorodności, ponieważ zmieniamy powierzchnię planety w tak krótkim czasie, że uniemożliwia to niemal każdą adaptację przez dzikie gatunki.

Lasy na świecie są domem dla ponad 80% roślin i zwierząt lądowych,[45]United Nations: Sustainable Development Goals. Forests: Available at: https://sdgs.un.org/topics/forests [06.12.2020] jednak prawie 70% wykarczowanych terenów w Amazonii wykorzystywanych jest jako pastwiska dla bydła.[46]Cerri, C.E.P., C.C. Cerri, S.M.F. Maia, M.R. Cherubin, B.J. Feigl & R. Lal (2018): Reducing Amazon Deforestation through Agricultural Intensification in the Cerrado for Advancing Food Security … Continue reading Wylesianie mogłoby zostać zredukowane nawet o 55%, jeśli konsumpcja zwierząt zostałaby ograniczona.[47]Weindl, I., A. Popp, B. L. Bodirsky, et al. (2017): Livestock and human use of land: Productivity trends and dietary choices as drivers of future land and carbon dynamics. Global and Planetary Change … Continue reading

Ostatnie badania przeprowadzone na 20 000 kręgowcach lądowych przewidują, że około 88% tych gatunków straci swoje siedliska w wyniku ekspansji rolniczej do 2050 roku, jeśli utrzymane zostaną obecne wzorce żywieniowe i praktyki rolnicze. Aby zapobiec tym stratom, ważne jest, aby jeść mniej mięsa i produktów pochodzenia zwierzęcego, ograniczyć marnowanie żywności, zwiększyć plony w zrównoważony sposób oraz wdrożyć międzynarodowe planowanie przestrzenne.[48]Williams, D. R., M. Clark, G. M. Buchanan, et al. (2020): Proactive conservation to prevent habitat losses to agricultural expansion. Nature Sustainability doi:10.1038/s41893-020-00656-5

Choroby zakaźne i oporność na antybiotyki

Zoonozy są to choroby pochodzenia zwierzęcego, które rozprzestrzeniły się na ludzi. Coraz więcej dowodów wskazuje na to, że niedawny wzrost liczby przypadków chorób odzwierzęcych jest związany bezpośrednio z coraz
częstszymi kontaktami ludzi ze zwierzętami, szczególnie w zakresie pozyskiwania żywności. Nasz apetyt na mięso, jaja i nabiał sprawił, że weszliśmy w coraz bliższy kontakt zarówno z udomowionymi, jak i dzikimi zwierzętami, trzymając coraz więcej z nich w ograniczonych przestrzeniach i wdzierając się do coraz większej liczby ich siedlisk. W połączeniu z niszczeniem środowiska przez człowieka zwiększa to prawdopodobieństwo przeskakiwania wirusów przez bariery gatunkowe, co w konsekwencji prowadzi do powstawania nowych chorób odzwierzęcych. Dowiedz się więcej z naszego raportu: “Żywność i Pandemie”

Co możesz zrobić

Ograniczając spożycie mięsa, nabiału, ryb i jaj oraz przechodząc na dietę opartą w większym stopniu na produktach roślinnych, możesz bezpośrednio przyczynić się do rozwiązania wielu z wyżej wymienionych
problemów współczesnego świata. Dzięki zmianie sposobu odżywiania można by teoretycznie wyżywić 10 miliardów ludzi – bez dalszego obciążania środowiska i zdrowia naszej planety.[49]Gerten, D., V. Heck, J. Jägermeyr, et al. (2020): Feeding ten billion people is possible within four terrestrial planetary boundaries. Nature Sustainability 3(3), 200–208. … Continue readingDołącz do naszego 30-dniowego wyzwania “Veggie Challenge”

O ProVeg

ProVeg jest to międzynarodowa organizacja zajmującą się świadomością żywieniową, działającą na rzecz przekształcenia światowego systemu żywnościowego poprzez zastąpienie konwencjonalnych produktów pochodzenia zwierzęcego alternatywnymi produktami pochodzenia roślinnego i hodowanych komórkowo. ProVeg współpracuje z międzynarodowymi organami decyzyjnymi, rządami, producentami żywności, inwestorami, mediami i opinią publiczną, aby pomóc światu w przejściu do społeczeństwa i gospodarki, które są mniej zależne od hodowli przemysłowej i bardziej zrównoważone dla ludzi, zwierząt i planety.

ProVeg ma status stałego obserwatora w UNFCCC, jest akredytowany w UNEA i otrzymał nagrodę ONZ Momentum for Change.

Źródła

Źródła
1 Rockström, J., W. Steffen, K. Noone, et al. (2009): Planetary Boundaries: Exploring the Safe Operating Space for Humanity. Ecology and Society 14(2), doi:10.5751/ES-03180-140232
2 Steffen, W., K. Richardson, J. Rockstrom, et al. (2015): Planetary boundaries: Guiding human development on a changing planet. Science 347(6223), 1259855–1259855. doi:10.1126/science.1259855
3, 8 IPCC, H. Barbosa, T. Benton, et al. (2019): Climate Change and Land. An IPCC Special Report on climate change, desertification, land degradation, sustainable land management, food security, and greenhouse gas fluxes in terrestrial ecosystems. Summary for Policymakers. IPCC
4 Gerber, P., H. Steinfeld, B. Henderson, et al. (2013): Tackling climate change through livestock: a global assessment of emissions and mitigation opportunities. FAO, Rome
5 Może to być nawet ok. 16% według FAO (2017): Global Livestock Environmental Assessment Model (GLEAM). Rome. Available at: http://www.fao.org/gleam/results/en/ and IPCC (2014): Climate Change 2014: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Core Writing Team, R.K. Pachauri and L.A. Meyer (eds.)]. IPCC, Geneva, Switzerland
6 Poore, J. & T. Nemecek (2018): Reducing food’s environmental impacts through producers and consumers. Science 360(6392), 987–992. doi:10.1126/science.aaq0216
7 Clark, M. A., N. G. G. Domingo, K. Colgan, et al. (2020): Global food system emissions could preclude achieving the 1.5° and 2°C climate change targets. Science 370(6517), 705–708. doi:10.1126/science.aba7357
9 Hallström, E., A. Carlsson-Kanyama & P. Börjesson (2015): Environmental impact of dietary change: a systematic review. Journal of Cleaner Production 91 1–11. doi:http://dx.doi.org/10.1016/j.jclepro.2014.12.008
10 Wissenschaftlicher Beirat Agrarpolitik, Ernährung und gesundheitlicher Verbraucherschutz & Wissenschaftlicher Beirat Waldpolitik beim BMEL (2016): Klimaschutz in der Land- und Forstwirtschaft sowie den nachgelagerten Bereichen Ernährung und Holzverwendung. Berlin
11 Scarborough, P., P. N. Appleby, A. Mizdrak, et al. (2014): Dietary greenhouse gas emissions of meat-eaters, fish-eaters, vegetarians and vegans in the UK. Climatic Change 125(2), 179–192. doi:10.1007/s10584-014-1169-1
12 Abejón, R., L. Batlle-Bayer, J. Laso, et al. (2020): Multi-Objective Optimization of Nutritional, Environmental and Economic Aspects of Diets Applied to the Spanish Context. Foods 9(11), Multidisciplinary Digital Publishing Institute, 1677. doi:10.3390/foods9111677
13 Springmann, M., H. C. J. Godfray, M. Rayner, et al. (2016): Analysis and valuation of the health and climate change cobenefits of dietary change. Proceedings of the National Academy of Sciences 113(15), 4146–4151. doi:10.1073/pnas.1523119113
14 Guppy, L. & K. Anderson (2017): Water Crisis Report. United Nations University Institute for Water, Environment and Health, Hamilton, Canada.
15 UNESCO, UN-Water (2020): United Nations World Water Development Report 2020:Water and Climate Change, Paris, UNESCO.
16 FAO (2019): Water use in livestock production systems and supply chains – Guidelines for assessment (Version 1). Livestock Environmental Assessment and Performance (LEAP) Partnership. Rome.
17 Ercin, A. E., M. M. Aldaya & A. Y. Hoekstra (2012): The water footprint of soy milk and soy burger and equivalent animal products. Ecological Indicators 18 392–402. doi:10.1016/j.ecolind.2011.12.009
18, 23 Harris, F., C. Moss, E. J. M. Joy, et al. (2019): The Water Footprint of Diets: A Global Systematic Review and Meta-analysis. Advances in Nutrition doi:10.1093/advances/nmz091
19, 21, 22 Vanham, D., S. Comero, B. M. Gawlik, et al. (2018): The water footprint of different diets within European sub-national geographical entities. Nature Sustainability 1(9), 518–525. doi:10.1038/s41893-018-0133-x
20 A.Y. Hoekstra (2015): The Water Footprint: The Relation Between Human Consumption and Water Use. The Water We Eat, Springer Water, pp 35-48
24 Hannah R. and M. Roser (2013): Land Use. OurWorldInData.org. Available at: https://ourworldindata.org/land-use [02.12.2020]
25 Poore, J. & T. Nemecek (2018): Reducing food’s environmental impacts through producers and consumers. Science 360(6392), 987–992. doi:10.1126/science.aaq0216
26 Steinfeld, H., P. Gerber, T. D. Wassenaar, et al. (2006): Livestock’s long shadow: environmental issues and options. Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rome
27 Umwelt Bundesamt (2017): Quantifying the land footprint of Germany and the EU using a hybrid accounting model. Dessau-Roßlau.
28 UNEP: Worldwide food waste. Available at: https://www.unenvironment.org/thinkeatsave/get-informed/worldwide-food-waste [06.12.2020]
29 Willett, W., J. Rockström, B. Loken, et al. (2019): Food in the Anthropocene: the EAT–Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems.
30 Alexander, P., C. Brown, A. Arneth, et al. (2017): Losses, inefficiencies and waste in the global food system. Agricultural Systems 153(Supplement C), 190–200. doi:10.1016/j.agsy.2017.01.014
31 Shepon, A., G. Eshel, E. Noor, et al. (2018): The opportunity cost of animal based diets exceeds all food losses. Proceedings of the National Academy of Sciences 201713820. doi:10.1073/pnas.1713820115
32, 33 Shepon, A., G. Eshel, E. Noor, et al. (2016): Energy and protein feed-to-food conversion efficiencies in the US and potential food security gains from dietary changes. Environmental Research Letters 11(10), IOP Publishing, 105002. doi:10.1088/1748-9326/11/10/105002
34 Shepon, A., G. Eshel, E. Noor, et al. (2018): The opportunity cost of animal based diets exceeds all food losses. Proceedings of the National Academy of Sciences 201713820. doi:10.1073/pnas.1713820115
35 Mottet, A., C. de Haan, A. Falcucci, et al. (2017): Livestock: On our plates or eating at our table? A new analysis of the feed/food debate. Global Food Security 14 1–8. doi:10.1016/j.gfs.2017.01.001
36 Eshel, G., P. Stainier, A. Shepon, et al. (2019): Environmentally Optimal, Nutritionally Sound, Protein and Energy Conserving Plant Based Alternatives to U.S. Meat. Scientific Reports 9(1), doi:10.1038/s41598-019-46590-1
37 Peters, C. J., J. Picardy, A. F. Darrouzet-Nardi, et al. (2016): Carrying capacity of U.S. agricultural land: Ten diet scenarios. Elem Sci Anth 4(0), University of California Press, 000116. doi:10.12952/journal.elementa.000116
38 Cassidy, E. S., P. C. West, J. S. Gerber, et al. (2013): Redefining agricultural yields: from tonnes to people nourished per hectare. Environmental Research Letters 8(3), 034015. doi:10.1088/1748-9326/8/3/034015
39 Erb, K.-H., C. Lauk, T. Kastner, et al. (2016): Exploring the biophysical option space for feeding the world without deforestation. Nature Communications 7 11382. doi:10.1038/ncomms11382
40 Gerten, D., V. Heck, J. Jägermeyr, et al. (2020): Feeding ten billion people is possible within four terrestrial planetary boundaries. Nature Sustainability 3(3), 200–208. doi:10.1038/s41893-019-0465-1
41 FAO (2019): The State of the World’s Biodiversity for Food and Agriculture. Bélanger, J. and Pilling, D. (eds.). FAO Commission on Genetic Resources for Food and Agriculture Assessments. Rome, Italy
42 Ceballos, G., P. R. Ehrlich & R. Dirzo (2017): Biological annihilation via the ongoing sixth mass extinction signaled by vertebrate population losses and declines. Proceedings of the National Academy of Sciences 201704949. doi:10.1073/pnas.1704949114
43 Ceballos, G., P. R. Ehrlich & P. H. Raven (2020): Vertebrates on the brink as indicators of biological annihilation and the sixth mass extinction. Proceedings of the National Academy of Sciences 117(24), 13596–13602. doi:10.1073/pnas.1922686117
44 IPBES (2019): Summary for policymakers of the global assessment report on biodiversity and ecosystem services of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services. S. Díaz, J. Settele, E. S. Brondízio E.S., H. T. Ngo, M. Guèze, J. Agard, A. Arneth, P. Balvanera, K. A. Brauman, S. H. M. Butchart, K. M. A. Chan, L. A. Garibaldi, K. Ichii, J. Liu, S. M. Subramanian, G. F. Midgley, P. Miloslavich, Z. Molnár, D. Obura, A. Pfaff, S. Polasky, A. Purvis, J. Razzaque, B. Reyers, R. Roy Chowdhury, Y. J. Shin, I. J. Visseren-Hamakers, K. J. Willis, and C. N. Zayas (eds.). IPBES secretariat, Bonn, Germany. 56 pages
45 United Nations: Sustainable Development Goals. Forests: Available at: https://sdgs.un.org/topics/forests [06.12.2020]
46 Cerri, C.E.P., C.C. Cerri, S.M.F. Maia, M.R. Cherubin, B.J. Feigl & R. Lal (2018): Reducing Amazon Deforestation through Agricultural Intensification in the Cerrado for Advancing Food Security and Mitigating Climate Change. Sustainability. 10, p.989
47 Weindl, I., A. Popp, B. L. Bodirsky, et al. (2017): Livestock and human use of land: Productivity trends and dietary choices as drivers of future land and carbon dynamics. Global and Planetary Change 159 1–10. doi:10.1016/j.gloplacha.2017.10.002
48 Williams, D. R., M. Clark, G. M. Buchanan, et al. (2020): Proactive conservation to prevent habitat losses to agricultural expansion. Nature Sustainability doi:10.1038/s41893-020-00656-5
49 Gerten, D., V. Heck, J. Jägermeyr, et al. (2020): Feeding ten billion people is possible within four terrestrial planetary boundaries. Nature Sustainability 3(3), 200–208. doi:10.1038/s41893-019-0465-1

Wypróbuj Veggie Challenge

Top