WPROWADZENIE: ŻYWNOŚĆ I PANDEMIE – ŁĄCZENIE ELEMENTÓW

COVID-19 to choroba odzwierzęca przenoszona ze zwierząt na ludzi, która przekształciła się w globalną pandemię. Po raz pierwszy została rozpoznana w grudniu 2019 roku i od tego czasu doprowadziła do zamknięcia na dużą skalę wielu aspektów życia na całym świecie. Skutki są nieporównywalne do niczego w dzisiejszych czasach, dotyczy to zarówno setek tysięcy ofiar śmiertelnych, jak i poważnych długoterminowych skutków społeczno-gospodarczych. Nie jest jasne, jak długo zajmie społeczeństwom i gospodarkom odbudowa – ani jak na dłuższą metę zmieni to świat.

Podczas gdy obecnie większość uwagi skupia się na kluczowych aspektach reagowania na sytuacje kryzysowe i powstrzymywania kryzysu COVID-19, raport ProVeg Żywność i Pandemie bada ograniczanie ryzyka i zapobieganie przyszłym epidemiom poprzez zajęcie się podstawowymi przyczynami pojawienia się i rozprzestrzeniania się chorób odzwierzęcych.

Część I niniejszego raportu dotyczy kluczowego związku między obecnym kryzysem COVID-19 a naszym globalnym systemem żywnościowym pochodzenia zwierzęcego. Podkreśla, w jaki sposób nasze wybory żywieniowe pomagają stworzyć przepis na pandemie odzwierzęce, który składa się z trzech wzajemnie wzmacniających się składników:

(1) Niszczenie ekosystemów i utrata różnorodności biologicznej (napędzane głównie przez hodowlę zwierząt)
(2) Wykorzystywanie dzikich zwierząt jako pożywienia
(3) Wykorzystywanie zwierząt hodowlanych do produkcji żywności (zintensyfikowanej hodowli zwierząt)

Co najważniejsze, część I pokazuje, w jaki sposób ryzyko przyszłych epidemii odzwierzęcych i nasilenie ich skutków rośnie wraz ze wzrostem popytu na produkty pochodzenia zwierzęcego w dzisiejszym zglobalizowanym świecie. Raport zdecydowanie wzywa do transformacji globalnego systemu żywnościowego, aby zapobiec przyszłym pandemiom. 

1. PANDEMIE ZOONOTYCZNE: WIRUSY, ZWIERZĘTA I LUDZIE W ZGLOBALIZOWANYM ŚWIECIE

Choroby odzwierzęce to choroby pochodzenia zwierzęcego, które rozprzestrzeniły się na ludzi. Coraz więcej dowodów sugeruje, że wzrost zoonotycznych zdarzeń jest bezpośrednio powiązany z nasilającymi się interakcjami ludzi ze zwierzętami, szczególnie w zakresie pozyskiwania pożywienia. Nasz apetyt na mięso, jaja i nabiał doprowadził nas do coraz bliższego kontaktu zarówno ze zwierzętami domowymi, jak i dzikimi, utrzymując ich coraz więcej w coraz bardziej ograniczonych przestrzeniach i atakowania coraz większej liczby ich siedlisk. Wraz z modyfikacją środowiska przez człowieka zwiększa to prawdopodobieństwo, że wirusy przeskoczą bariery gatunkowe, powodując nowe choroby odzwierzęce.

Około 75% wszystkich pojawiających się chorób zakaźnych u ludzi to choroby odzwierzęce. Niektóre z najbardziej znanych chorób odzwierzęcych to SARS, MERS, Ebola, wścieklizna i niektóre formy grypy. Niezależnie od tego, czy pochodzą od dzikich zwierząt, jak zakłada się w przypadku COVID-19, czy od zwierząt hodowlanych, jak ma to miejsce w przypadku ptasiej i świńskiej grypy, wszystkie one stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi i całego świata – i już teraz powodują więcej ofiar śmiertelnych niż cukrzyca i wypadki drogowe łącznie.

Śmiertelność COVID-19 na poziomie 4,7% to około 47 razy większa śmiertelność niż zwykła grypa – która doprowadza systemy opieki zdrowotnej na całym świecie do granic możliwości. Jednak nie jest tak śmiertelna, jak niektóre inne choroby odzwierzęce – takie jak ptasia grypa H5N1, o śmiertelności do 60%. Prrzyszłe wybuchy epidemii mogą być nie tylko bardziej niebezpieczne, ale eksperci są zgodni, że oczekuje się, że będą też częściej występować. Przyczyny tej niepokojącej prognozy są spowodowane przez człowieka – a najważniejsze z nich są związane z naszym globalnym systemem żywnościowym.

2. TRZY DZIAŁANIA DOTYCZĄCE ŻYWNOŚCI, KTÓRE ZWIĘKSZAJĄ RYZYKO PANDEMII ZOONOTYCZNYCH

Istnieją trzy rodzaje działalności człowieka związane z jedzeniem i hodowlą zwierząt, które znacznie zwiększają zarówno ryzyko pandemii, a także dotkliwość ich skutków. Zintensyfikowana hodowla zwierząt odgrywa kluczową rolę, ponieważ działa jako inkubator zoonotyczny na dużą skalę, a także przyczynia się do degradacji środowiska, utraty różnorodności biologicznej i zmiany klimatu, a także jest głównym czynnikiem powodującym oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe.

Niszczenie ekosystemów i utrata różnorodności biologicznej

Żyjemy w środku szóstego masowego wymierania i stoimy w obliczu gwałtownej globalnej utraty różnorodności biologicznej. Nasze działania silnie wpłynęły na ponad 75% powierzchni lądów na Ziemi, znacząco zmieniając występowanie i skład jej flory i fauny.

Hodowla zwierzęca jest jednym z głównych czynników wpływających na zmianę użytkowania gruntów na całym świecie, ponieważ lasy są wycinane, aby zapewnić przestrzeń dla upraw paszowych i pastwisk w celu zaspokojenia rosnącego zapotrzebowania na mięso. Prowadzi to do masowej ingerencji w naturalne siedliska i utraty różnorodności biologicznej.

Ponadto zmiana klimatu przyczynia się również do zwiększonego przenoszenia patogenów ze zwierząt na ludzi. Jedną z głównych przyczyn zmiany klimatu jest hodowla zwierząt, która odpowiada za około 16% globalnych antropogenicznych emisji gazów cieplarnianych, będąc jednocześnie głównym czynnikiem przyczyniającym się do degradacji środowiska.

Nasze niszczące środowisko działania, napędzane przez nasze wybory żywieniowe, przybliżają nas do dzikich zwierząt i ich często nieznanych patogenów. Stwarza to korzystne warunki do rozprzestrzeniania się wirusów i ostatecznie umożliwia rozwój globalnych pandemii odzwierzęcych.

Dzikie zwierzęta jako pożywienie

Każdego roku miliony dzikich zwierząt są zabierane z ich naturalnych siedlisk – często nielegalnie. Ponadto różne gatunki dzikich zwierząt hodowane są w nienaturalnych warunkach intensywnych hodowli.

Przetwarzanie dzikich zwierząt stanowi bramę dla nowych patogenów. Podczas transportu, uboju i jedzenia wirusy obecne u zwierząt mogą przeskoczyć barierę gatunkową. Do patogenów przeniesionych na ludzi ze zwierząt wykorzystywanych jako pożywienie należą wirusy Ebola i Marburga, HIV, wirus zachodniego Nilu i koronawirusy, które spowodowały globalne pandemie SARS i MERS, a także różne szczepy wirusa grypy. COVID-19 jest najnowszym wynikiem odzwierzęcej transmisji z dzikich zwierząt, prawdopodobnie z udziałem nietoperzy i łuskowców.

Zwierzęta hodowlane jako pożywienie

Wiele patogenów stwarzających zagrożenie dla zdrowia ludzi przenosi się na ludzi ze zwierząt domowych hodowanych w celu spożycia przez ludzi. Choroby takie jak błonica, odra, świnka, rotawirus, ospa i grypa A mają swoje źródło u zwierząt udomowionych.

Intensyfikacja hodowli zwierząt i akwakultury odgrywa kluczową rolę i dramatycznie zwiększa ryzyko pandemii odzwierzęcych. Upychanie dużej liczby genetycznie podobnych osobników w niehigienicznych, gęsto zaludnionych
miejscach, które powodują zły stan zdrowia i wysoki poziom stresu, znacznie zwiększa ryzyko rozprzestrzeniania się patogenów między dzikimi zwierzętami i zwierzętami hodowlanymi – a ostatecznie ludźmi. Przemysłowa hodowla zwierząt przypomina szalkę Petriego na dużą skalę, zapewniając doskonałe warunki do pojawiania się i rozprzestrzeniania wirusów oraz przekraczania barier gatunkowych. Każda nowa farma hodowlana zwiększa ryzyko ponownego rozprzestrzeniania się wirusa – wraz z następną pandemią odzwierzęcą.

Prognozuje się, że światowa produkcja mięsa, jaj, nabiału i owoców morza z zakładów intensywnej produkcji wzrośnie, ze względu na wzrost liczby ludności i poziomu dobrobytu, o 15% do 2028 r.

Chociaż COVID-19 nie pochodzi z ferm przemysłowych ani rzeźni, to jednak trafił i do nich. Obecna pandemia, ze swoimi wielorakimi skutkami, pokazała głęboką wrażliwość i kruchość sektora hodowli zwierząt, a także szereg poważnych konsekwencji etycznych i ekonomicznych dla ludzi, zwierząt i systemu żywnościowego.

3. CHOROBY ZWIĄZANE Z ŻYWNOŚCIĄ I INNE CZYNNIKI ZWIĘKSZAJĄCE WPŁYW PANDEMII

Oprócz zagrożeń związanych z nowo pojawiającymi się patogenami istnieją inne czynniki, które mogą dodatkowo połęgbić ogólny wpływ pandemii odzwierzęcych, ponieważ wszystkie one stwarzają dodatkowe zagrożenie dla poszczególnych systemów zdrowia i opieki zdrowotnej. Ponownie, wszystkie są związane z jedzeniem i hodowlą zwierząt.

Oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe (AMR) 

Na całym świecie zakażenia odporne na środki przeciwdrobnoustrojowe powodują obecnie śmierć co najmniej 700 000 ludzi rocznie. Organizacja Narodów Zjednoczonych uznała oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe (AMR) za globalne zagrożenie dla zdrowia, podkreślając, że liczba ta może osiągnąć roczną liczbę ofiar wynoszącą 10 milionów do 2050 roku.

To hodowla zwierząt jest głównie odpowiedzialna za rozwój oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe. Na całym świecie ponad 70% antybiotyków stosuje się u zwierząt w intensywnej hodowli – w celu uniknięcia strat spowodowanych problematycznymi warunkami hodowli i chowu oraz przyspieszenia wzrostu i zysków, a nie w celu leczenia ludzi.

Świat znajduje się u progu epoki postantybiotykowej, w której w zastraszającym tempie pojawiają się wielooporne szczepy bakterii. Bez skutecznego leczenia wtórnych infekcji bakteryjnych, przyszłe pandemie mogą być znacznie gorsze, pozostawiając pracowników służby zdrowia bezradnych wobec zagrożenia, które – jak może się wydawać – udało się przezwyciężyć.

Inne zakaźne choroby przenoszone przez żywność

Oprócz udziału w rozprzestrzenianiu się wirusów i rozwoju oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe, produkty pochodzenia zwierzęcego stwarzają również inne bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia, które może pogorszyć skutki pandemii odzwierzęcej. Istnieje wiele chorób zakaźnych, które są związane z produkcją i spożywaniem produktów pochodzenia zwierzęcego, takich jak Campylobacter, Salmonella i E. coli, przy czym wiele z nich ma już rozwinięte szczepy odporne na antybiotyki.

Choroby niezakaźne dietozależne

Chociaż wszystkie oczy skierowane są obecnie na choroby zakaźne, należy zauważyć, że w wielu krajach główne obciążenia dla sektora opieki zdrowotnej i jakości życia ludzi zwykle spoczywają gdzie indziej. W krajach o wysokim dochodzie dziewięć na 10 głównych przyczyn zgonów to choroby niezakaźne. Statystycznie choroby przewlekłe stanowią zdecydowanie największą pandemię. I ani dystans społeczny, ani zalecane procedury higieniczne nie mogą nas przed nimi uchronić.

Istnieje coraz więcej dowodów na to, że nadmierne spożycie produktów pochodzenia zwierzęcego zwiększa prawdopodobieństwo rozwoju chorób przewlekłych związanych z dietą, takich jak otyłość, cukrzyca typu 2 i choroby sercowo-naczyniowe, a także niektóre formy raka. Wszystkie te warunki stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi i zdrowia publicznego. Ponadto umieszczają ludzi w grupie wysokiego ryzyka podczas pandemii, takiej jak COVID-19, co dodatkowo obciąża indywidualne systemy zdrowotne i systemy opieki zdrowotnej.

WNIOSKI

Przepis na katastrofę jest zaskakująco prosty: jedno zwierzę, jedna mutacja, jeden człowiek i jeden punkt kontaktowy to wszystko, czego potrzeba, aby globalna pandemia stała się rzeczywistością i zatrzymała świat.

To sprawia, że wykorzystywanie zwierząt jako pożywienia – a w szczególności zintensyfikowana hodowla zwierząt – jest najbardziej ryzykownym zachowaniem człowieka w związku z pandemiami i jednym z najbardziej ryzykownych zachowań w odniesieniu do długoterminowego przetrwania społeczeństwa ludzkiego.

Połączenie naszego przestarzałego globalnego systemu żywnościowego z obecnymi i potencjalnymi przyszłymi kryzysami pandemicznymi jest kluczowym pierwszym krokiem w kierunku poznania pierwotnej przyczyny pandemii i określenia rozwiązań zapobiegających przyszłym epidemiom. Przekształcenie globalnego systemu żywnościowego poprzez zastąpienie produktów pochodzenia zwierzęcego alternatywami pochodzenia roślinnego i komórkowego zapewnia rozwiązanie wielu problemów jednocześnie – zapobiegając nie tylko przyszłym pandemiom, ale także pomagając złagodzić główne, równoległe kryzysy, takie jak zmiana klimatu, głód na świecie i odporność na antybiotyki.

Część II Raportu: Żywność i pandemie, który zostanie opublikowany w czwartym kwartale 2020 r., szczegółowo przedstawi krajobraz rozwiązań, przedstawiając zachęcające zmiany, które już mają miejsce, a także pojawiające się możliwości i konkretne wezwania do działania – w celu zainspirowania tak potrzebnych działań wśród decydentów w dziedzinie zmian systemów żywnościowych.